Η πτώση της δικτατορίας μετρά μόλις λίγους μήνες την εποχή που εκδίδεται η πρώτη δισκογραφική δουλειά του Σταύρου Ξαρχάκου μετά τη μεταπολίτευση (Δεκέμβριος 1974). Πάνω σε στίχους του Νίκου Γκάτσου (με τον οποίο τον συνδέει ένα λαμπρό μουσικό παρελθόν) γράφει δέκα τραγούδια, έξι εκ των οποίων ερμηνεύει η Βίκυ Μοσχολιού και τέσσερα ο Νίκος Δημητράτος.

Η επιλογή των τραγουδιστών δεν είναι τυχαία, καθώς η Μοσχολιού ουσιαστικά άρχισε την καριέρα της τραγουδώντας Ξαρχάκο («Χάθηκε το φεγγάρι», «Βάλε κι άλλο πιάτο» κ.α.), ενώ ο Δημητράτος είχε κάνει εντύπωση λίγους μήνες νωρίτερα ερμηνεύοντας μοναδικά το «Προσκύνημα» σε στίχους του Ιάκωβου Καμπανέλλη στη μεγάλη θεατρική επιτυχία του θιάσου Καρέζη-Καζάκου «Το μεγάλο μας τσίρκο», όπου τη μουσική είχε γράψει ο Ξαρχάκος.

Η ενορχήστρωση - που ανήκει φυσικά στον ίδιο τον συνθέτη - δίνει έμφαση κυρίως στο πιάνο και στο βιολοντσέλο και κατά δεύτερο λόγο στο σαντούρι, ενώ χρησιμοποιείται και λύρα στο «Εμείς που μείναμε» που κλείνει το δίσκο.

Πρόκειται πραγματικά για δέκα «διαμάντια», ερμηνευμένα μοναδικά από δύο σπουδαίους τραγουδιστές. Η Βίκυ Μοσχολιού θυμίζει ηρωίδα αρχαίας τραγωδίας όταν τραγουδά τα «Νυν και αεί», «Στον κάτω δρόμο» και «Μεγάλη Παρασκευή», ενώ ο Νίκος Δημητράτος ξεχωρίζει για τις στιβαρές ερμηνείες του στα «Δόκανα», «Ο μαύρος ήλιος» και «Ήρθε ο καιρός». Γενικά, πρόκειται για μιαν εξαιρετική δουλειά που ναι μεν μιλά κατά βάση για τα βάσανα και τις κακουχίες του ελληνικού λαού, αλλά συνάμα τονίζει και την αισιοδοξία για το μέλλον, επισημαίνοντας ότι η φυλή μας είναι αθάνατη και θα προχωρά μπροστά όσα κι αν πάθει.

Στο εσώφυλλο του δίσκου υπάρχουν οι στίχοι των τραγουδιών και φωτογραφίες των συντελεστών, ενώ το θέμα του εξωφύλλου (ένα στεφάνι από λουλούδια) έχει ζωγραφίσει ο σπουδαίος Γιάννης Μόραλης. Την παραγωγή έκανε ο Γιώργος Μακράκης, ενώ η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της «Κολούμπια» με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο (αδελφό της τραγουδίστριας Νάντιας Κωνσταντοπούλου) και βοηθό τον Γιάννη Παπαϊωάννου.

Τα τραγούδια του δίσκου

1. Νυν και αεί (Β. Μοσχολιού)
2. Στον κάτω δρόμο (Β. Μοσχολιού)
3. Τα δόκανα (Ν. Δημητράτος)
4. Μεγάλη Παρασκευή (Β. Μοσχολιού)
5. Ήρθε ο καιρός (Ν. Δημητράτος)
6. Ο μαύρος ήλιος (Ν. Δημητράτος)
7. Η λιόστρα (Β. Μοσχολιού)
8. Ο δράκος (Ν. Δημητράτος)
9. Ανώνυμον (Β. Μοσχολιού)
10. Εμείς που μείναμε (Β. Μοσχολιού)

Η μελοποίηση κορυφαίων Ελλήνων ποιητών βρίσκεται στο αποκορύφωμά της ενάμισι χρόνο μετά τη μεταπολίτευση, όταν ο Δήμος Μούτσης προς το τέλος του 1975 επιχειρεί να «ντύσει» μουσικά δέκα ποιήματα τεσσάρων σημαντικών δημιουργών. Ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Κώστας Καρυωτάκης και ο Γιάννης Ρίτσος συνυπάρχουν μοναδικά μέσα από τις μελωδίες του σπουδαίου συνθέτη, ο οποίος με το έργο του αυτό ανοίγει ένα νέο δρόμο στην ελληνική μουσική.

Τα τραγούδια μοιράζονται ο Μανώλης Μητσιάς (που ο Μούτσης καθιέρωσε έξι χρόνια νωρίτερα με την «Ελευσίνα»), ο αείμνηστος Χρήστος Λεττονός και η Άλκηστη Αττικιουζέλ, που κάνει το δισκογραφικό της ντεμπούτο και μετονομάζεται σε ...Πρωτοψάλτη από τον ίδιο τον συνθέτη!

Οι δύο πλευρές του δίσκου βινυλίου «ανοίγουν» με το ίδιο μουσικό θέμα, που θυμίζει κάτι μεταξύ στρατιωτικής παρέλασης (με τα πνευστά που κυριαρχούν) και ξεφαντώματος καρναβαλιστών (με τις φωνές που ακούγονται). Από εκεί και πέρα, ο Μητσιάς αποδίδει μοναδικά τα «Κι αν ο αγέρας φυσά» και «Πες της το μ' ένα γιουκαλίλι», η Πρωτοψάλτη φανερώνει από την πρώτη στιγμή το αστείρευτο ταλέντο της ερμηνεύοντας τα «Η πόλις», «Είναι παλιό το λιμάνι» και «Μετά την ήττα», ενώ ο Λεττονός πραγματικά συγκλονίζει με τη θεατρική του ερμηνεία στα «Πρέβεζα» και «Ιδανικοί αυτόχειρες».

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο «Θρήνος για τον Άδωνι» είναι ποίημα του Σίδνεϋ Κιζ μεταφρασμένο από τον Γιώργο Σεφέρη, ενώ τρία από τα ποιήματα του δίσκου μελοποιήθηκαν αργότερα και από άλλους συνθέτες: «Κι αν ο αγέρας φυσά» (μουσική Ηλίας Ανδριόπουλος στο δίσκο «Κύκλος Σεφέρη», ερμηνεία Νίκος Ξυλούρης -1976), «Ιδανικοί αυτόχειρες» (μουσική Λουκάς Θάνος στο δίσκο «Σάλπισμα», ερμηνεία Νίκος Ξυλούρης -1978) και «Πρέβεζα» (μουσική Γιάννης Γλέζος στο δίσκο «Φοβάμαι», ερμηνεία Βασίλης Παπακωνσταντίνου -1982).

Ο δίσκος ηχογραφήθηκε στα στούντιο της «Κολούμπια» με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο και βοηθούς τον Γιάννη Παπαϊωάννου και τον Γιώργο Τζάννες. Παραγωγός ήταν ο Γιώργος Μακράκης.

Τα τραγούδια του δίσκου

1. Θέμα (ορχηστρικό)
2. Η πόλις (Άλκ. Πρωτοψάλτη-Χρ. Λεττονός- χορωδία)
(Κ. Καβάφη)
3. Κι αν ο αγέρας φυσά (Μ. Μητσιάς)
(Γ. Σεφέρη)
4. Η Πρέβεζα (Χρ. Λεττονός)
(Κ. Καρυωτάκη)
5. Είναι παλιό το λιμάνι (Άλκ. Πρωτοψάλτη-Χρ. Λεττονός-χορωδία)
(Γ. Σεφέρη)
6. Ιδανικοί αυτόχειρες (Χρ. Λεττονός)
(Κ. Καρυωτάκη)
7. Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον (Άλκ. Πρωτοψάλτη)
(Κ. Καβάφη)
8. Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι (Μ. Μητσιάς)
(Γ. Σεφέρη)
9. Θάλασσα του πρωϊού (Χρ. Λεττονός-χορωδία)
10. Μετά την ήττα (Άλκ. Πρωτοψάλτη)
(Γ. Ρίτσου)
11. Θρήνος για τον Άδωνι (Μ. Μητσιάς)
(Σίδνεϊ Κιζ -μετάφραση Γ. Σεφέρη)

Ο δίσκος αυτός ίσως είναι ο λιγότερος γνωστός απ' όσους έκανε ο Άκης Πάνου, ωστόσο περιέχει πολύ καλές στιγμές που αξίζει να επισημάνουμε. Κυκλοφόρησε το 1976 και περιέχει δώδεκα τραγούδια, οκτώ εκ των οποίων είναι του Πάνου και τέσσερα άλλων συνθετών που παρουσιάζονται σε δεύτερη εκτέλεση. Ο ίδιος ο Άκης Πάνου έχει επιμεληθεί την ενορχήστρωση, τη διεύθυνση ορχήστρας, αλλά και την παραγωγή του δίσκου, ενώ τα τραγούδια μοιράζονται οι Χρηστάκης, Μανόλης Τοπάλης και Θόδωρος Κάτσαρης.

Η μεγάλη έκπληξη έχει να κάνει με το πασίγνωστο «Αχ βρε παλιομισοφόρια» του Μάνου Χατζιδάκι σε στίχους Αλέκου Σακελλάριου, που τραγούδησε ο Βασίλης Αυλωνίτης στην ταινία «Λατέρνα, φτώχεια και γαρύφαλλο» το 1957 και σχεδόν παράλληλα ηχογράφησε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Εδώ το ακούμε από τον Χρηστάκη με αλλαγμένη την εισαγωγή κι ελαφρά παραλλαγμένους τους στίχους σ' ένα-δυο σημεία, ωστόσο το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικό.

Από εκεί και πέρα, υπάρχουν τρεις μεγάλες και διαχρονικές επιτυχίες του Χρηστάκη σε δεύτερη εκτέλεση από τον ίδιο: «Να χαρείς τα μάτια σου καλέ», «Το πουλί» (η περίφημη «κανάρα») και «Παίζουν τα μπαγλαμαδάκια».

Όσον αφορά τα τραγούδια του Άκη Πάνου, παρουσιάζουν μιαν ιδιομορφία σε σχέση με το ύφος που έχουμε συνηθίσει από αυτόν. Μουσικά κινούνται στο γνωστό επίπεδο με τις «δύσκολες» εισαγωγές όπου κυριαρχεί το μπουζούκι, όμως η διαφορά έγκειται στους στίχους. Εδώ, ο Πάνου φανερώνει τον «σκωπτικό» του χαρακτήρα γράφοντας τραγούδια που θα τολμούσαμε να χαρακτηρίσουμε χιουμοριστικά. Διαβάστε κάποια αποσπάσματα για του λόγου το αληθές:

«Ήθελα γιατρέ μου ναρθείς να με κοιτάξεις
ναρθείς να με κοιτάξεις απ' όλους πιο καλά
εδώ και λίγες μέρες με πιάνει ένας βήχας
με πιάνει το κεφάλι, με πιάνει και η κοιλιά»!

Κι επίσης:

«Δε σ’ αφήνω να τον πιάσεις και να μου τονε χαλάσεις
θα τον παίζω μοναχός μου να περνάει ο καιρός μου»!

Εν συνεχεία, θα σταθούμε στο «Κλε» που είναι ο προάγγελος για τα «Χαροκόπου 1942-1953 (Εφτά νομά)» και «Αδιόρθω-Αναρχί» που περιέχονται στο δίσκο «Θέλω να τα πω» με τον Γιώργο Νταλάρα (1982). Πρόκειται για το πρώτο «μισόλογο» τραγούδι του Άκη Πάνου, το οποίο είναι και το μοναδικό του δίσκου που μας θυμίζει το γνωστό ύφος του συνθέτη.

Εξάλλου, το «εναρκτήριο» κομμάτι με τον τίτλο «Αν ήτανε κυρία» είναι ένα παλαιότερο τραγούδι του Πάνου που ερμήνευσε σε πρώτη εκτέλεση το 1970 ο Στράτος Διονυσίου.

Κατά τα άλλα, ξεχωρίζει το «έξυπνο» εσώφυλλο του δίσκου με τους στίχους των τραγουδιών, δίπλα στους οποίους υπάρχει κι από ένα σκίτσο σχετικό με το καθένα.

Τα τραγούδια του δίσκου

1. Αν ήτανε κυρία (Χρηστάκης)
2. Πού να βρεις Θανάση (Χρηστάκης)
3. Ο γιατρός (Χρηστάκης και χορωδία)
4. Ήτανε λέει (Μ. Τοπάλης)
5. Αχ βρε παλιομισοφόρια (Χρηστάκης)
(Μ. Χατζιδάκι-Αλ. Σακελλάριου)
6. Μπουμ (Θ. Κάτσαρης)
7. Να χαρείς τα μάτια σου καλέ (Χρηστάκης)
(Σ. Ζαφειρίου-Ι. Γαβαλά)
8. Ο παίχτης (Χρηστάκης)
9. Κλε (Θ. Κάτσαρης)
10. Το πουλί (Χρηστάκης)
(Ζ. Ιακωβίδη-Μ. Γαβριηλίδη)
11. Είδα στον ύπνο μου (Μ. Τοπάλης)
12. Παίζουν τα μπαγλαμαδάκια (Χρηστάκης)
(Γ. Ροβερτάκη)