Θεωρώ ότι μαζί με τα «18 λιανοτράγουδα» είναι η καλύτερη μελοποίηση ποιητικού έργου που έγινε μετά τη μεταπολίτευση. Συμπτωματικά, και τα δύο φέρουν τη σφραγίδα του σπουδαίου ποιητή μας Γιάννη Ρίτσου, ο οποίος μάλιστα σ' αυτό το δίσκο παίρνει ενεργά μέρος απαγγέλλοντας με πραγματικά συγκλονιστικό κι επιβλητικό τρόπο αποσπάσματα από το ποίημα, ακόμη και κατά τη διάρκεια των τραγουδιών. Θα τολμούσα να συγκρίνω το «Καπνισμένο τσουκάλι» με το «Άξιον εστί» ως προς τη δομή του, αφού αμφότερα τα έργα στηρίζονται στο τρίπτυχο «ποιητής - αφηγητής - τραγουδιστής».

Ο Χρήστος Λεοντής ήδη είχε δώσει δείγματα υποδειγματικής μελοποίησης ποιητικού λόγου τόσο στην «Καταχνιά» το 1964 (Κώστας Βίρβος), όσο και στο «Αχ έρωτα» το 1974 (Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα σε απόδοση Λευτέρη Παπαδόπουλου), όμως στον δίσκο αυτό που κυκλοφόρησε το 1975 ξεπερνά κάθε προηγούμενη δουλειά του. Παρουσιάζει ένα έργο που στηρίζεται σε όργανα όλων των ειδών (παραδοσιακά, πνευστά, «κλασικά») και το αποτέλεσμα είναι κάτι παραπάνω από λαμπρό, αφού επιπλέον έχει την τύχη να ερμηνεύεται από τον αξέχαστο μεγάλο τραγουδιστή Νίκο Ξυλούρη, την ανερχόμενη αλλά εξαιρετική Τάνια Τσανακλίδου και τον Βασίλη Μπαρνή που εν συνεχεία χάθηκε από το προσκήνιο.

Από την αρχή μέχρι το τέλος, ο δίσκος είναι ένα αριστούργημα απ' όλες τις απόψεις. Ξεχωρίζουν όμως «Αυτά τα κόκκινα σημάδια», «Και να αδερφέ μου» και «Τούτες τις μέρες», με τον αδικοχαμένο λυράρη να δίνει μαθήματα ερμηνείας όχι μόνο με τη φωνή, αλλά και την ψυχή. Άλλωστε, ο ίδιος είχε ζητήσει να πάρει μέρος στο δίσκο ακούγοντας το έργο λίγα χρόνια νωρίτερα σε μια μπουάτ. Όχι ότι στα υπόλοιπα είναι κατώτερος, όμως αυτά τα τρία τραγούδια ήταν που τότε ακούστηκαν περισσότερο και μέχρι και σήμερα είναι γνωστά στον πολύ κόσμο. Προσωπικά πάντως, με συγκλονίζει όταν τον ακούω στο «Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν»...

Η Τάνια Τσανακλίδου αποδίδει με τον ιδανικότερο τρόπο τα δικά της κομμάτια, ενώ ήδη αναφερθήκαμε στην παρουσία του Γιάννη Ρίτσου που δίνει αμεσότητα και ζωντάνια στο όλο έργο. Ο ποιητής έγραψε αυτό το ποίημα το 1948, στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης Πολιτικών Κρατουμένων στο Κοντοπούλι Λήμνου και οι περιγραφές του είναι πράγματι συγκλονιστικές.

Αξίζει ν' αναφέρω λίγα πράγματα για το εσώφυλλο του δίσκου, που είναι αντάξιο μιας εξαιρετικής δουλειάς όπως αυτή. Πέρα από το γεγονός ότι περιέχει όλους τους στίχους των τραγουδιών, αναλυτική παράθεση των μουσικών που παίζουν και τους τίτλους στα αγγλικά, στο «σαλόνι» υπάρχει ένα φωτογραφικό λεύκωμα τυπωμένο σε χοντρό χαρτόνι από την παρουσίαση του έργου σε συναυλίες, αλλά και από την ηχογράφηση που έγινε στο στούντιο "Polysound" με ηχολήπτη τον Γιάννη Σμυρναίο. Υποδειγματική η επιμέλεια του φακέλου από τον Ανακρέοντα Καναβάκη, ενώ το ζωγραφικό θέμα του εξωφύλλου είναι του ίδιου του Γιάννη Ρίτσου! Η παραγωγή ανήκει στον Γιώργο Μακράκη.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος (Τ. Τσανακλίδου)
2. Αυτά τα κόκκινα σημάδια (Ν. Ξυλούρης)
3. Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν (Ν. Ξυλούρης)
4. Ξέρουμε (Τ. Τσανακλίδου)
5. Κι όχι να πείτε (Ν. Ξυλούρης)
6. Κι έρχομαι μοναχά να σ' αγκαλιάσω (Τ. Τσανακλίδου)
7. Τούτες τις μέρες (Ν. Ξυλούρης)
8. Αυτοί που περιμένουν (Ν. Ξυλούρης)
9. Λοιπόν παιδιά μου (Τ. Τσανακλίδου-Β. Μπαρνής)
10. Εδώ είναι ένα φως αδερφικό (Ν. Ξυλούρης)
11. Έχεις ακόμη να κλάψεις πολύ (Ν. Ξυλούρης)
12. Και να αδερφέ μου (Ν. Ξυλούρης)

Ο πρώτος μεγάλος δίσκος ενός συνθέτη που έμελλε να γράψει τη δική του ιστορία στην ελληνική μουσική, ασχέτως αν οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς για το έργο του δεν είναι πάντα οι καλύτερες δυνατές. Κυκλοφόρησε στις αρχές του 1975 με στίχους της αείμνηστης Βαρβάρας Τσιμπούλη, στενής συνεργάτιδας του Καρβέλα στα πρώτα χρόνια της καριέρας του και μπορεί να μην έκανε ιδιαίτερη αίσθηση, ήταν όμως η αφορμή για την πρώτη συνάντηση του συνθέτη με μια νεαρή τραγουδίστρια που από τότε μέχρι και σήμερα αποτελεί τη «μούσα» του! Ο λόγος βεβαίως για την Άννα Βίσση, που τότε βρισκόταν στα πρώτα της βήματα προς την κορυφή και που η μετέπειτα κατάκτησή της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον Νίκο Καρβέλα.

Οι ερμηνευτές του δίσκου αποτελούσαν εκείνη την εποχή το «νέο αίμα» της εταιρείας, αφού εκτός από τη Βίσση τόσο ο Δημήτρης Κοντολάζος όσο και ο Κώστας Σμοκοβίτης ήταν σχετικά καινούργιοι στο χώρο του τραγουδιού. Μάλιστα, ο συνθέτης είχε αντιδράσει στην πρόταση να γράψει για «άγνωστους» τραγουδιστές και προτιμούσε καταξιωμένους, όμως τελικώς έγινε αυτός ο δίσκος με τρία νέα παιδιά που (με εξαίρεση τον Σμοκοβίτη) πρωταγωνίστησαν τα κατοπινά χρόνια στα καλλιτεχνικά δρώμενα της χώρας μας.

Το στυλ των τραγουδιών δε θυμίζει και πολύ ...Καρβέλα, τουλάχιστον όπως τον έχουμε συνηθίσει την τελευταία εικοσαετία. Πρόκειται κυρίως για λαϊκές μπαλάντες, από τις οποίες ακούστηκε κυρίως το «Κρύβαμε την αγάπη μας» κι εν συνεχεία το «Σαν τα πεινασμένα περιστέρια», αμφότερα με τη φωνή της Βίσση (άραγε τυχαίο;). Την ενορχήστρωση και τη διεύθυνση ορχήστρας επιμελήθηκε ο Τάκης Καρακατσάνης.

Το οπτικό "highlight" του δίσκου είναι βεβαίως η φωτογραφία του Καρβέλα στο οπισθόφυλλο με μακρύ σγουρό μαλλί, μούσι (!) και γραβάτα!

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Στράτα τη στράτα (Κ. Σμοκοβίτης)
2. Κρύβαμε την αγάπη μας (Α. Βίσση)
3. Θα με θυμηθείς (Δ. Κοντολάζος)
4. Να 'σουν βρε κόσμε (Κ. Σμοκοβίτης)
5. Στον ύπνο τον αποψινό (Δ. Κοντολάζος)
6. Σαν τα πεινασμένα περιστέρια (Α. Βίσση)
7. Πολυξένη (Δ. Κοντολάζος)
8. Χάσαμε παιδιά τον Τέλη (Κ. Σμοκοβίτης)
9. Ούτε ένα σ' αγαπώ (Α. Βίσση)
10. Σάββατο Κυριακή (Κ. Σμοκοβίτης)
11. Γιατί γελάς και παίζεις (Α. Βίσση)
12. Τι να σου κάνει κι η ζωή (Δ. Κοντολάζος)

Από τις πολύ λίγες «τραγουδιστικές» δουλειές του Σταμάτη Σπανουδάκη, ο οποίος κατά βάση από την αρχή της καριέρας του ως σήμερα εκδίδει ορχηστρικά έργα και δε στηρίζεται στη φωνή. Ωστόσο, το 1986 γράφει δέκα τραγούδια για την Ελευθερία Αρβανιτάκη που ήδη έχει προκαλέσει αίσθηση στο χώρο από τη συμμετοχή της στην «Οπισθοδρομική Κομπανία», αλλά και τον πρώτο της δίσκο δύο χρόνια νωρίτερα (1984) όπου τραγουδούσε σε δεύτερη εκτέλεση παλιά λαϊκά και ρεμπέτικα, κάποια από τα οποία ήταν ξεχασμένα και δυσεύρετα.

Στο «Κοντραμπάντο», η σπουδαία ερμηνεύτρια δοκιμάζει για πρώτη φορά σε προσωπικό δίσκο τις δυνάμεις της σε καινούργια τραγούδια που γράφτηκαν αποκλειστικά και μόνο για την υπέροχη φωνή της. Το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικό κι αυτό αποδεικνύεται τόσο από τις πωλήσεις (ξεπέρασε τις 100.000 αντίτυπα), όσο και από την ανθεκτικότητα ορισμένων κομματιών στο πέρασμα του χρόνου.

Μιλάμε για την «Ακτή», τη «Στιγμή» και βεβαίως το υπέροχο «Έφυγες νωρίς» σε στίχους του Αντώνη Ανδρικάκη, ένα από τα ελάχιστα (αν όχι το μοναδικό) τραγούδια του Σπανουδάκη που δεν έχουν δικό του στίχο και τρία χρόνια αργότερα το ερμήνευσε και η Άλκηστις Πρωτοψάλτη στο δίσκο «Δυο βήματα απ' την άμμο».

Επίσης, ξεχώρισαν κι ακούστηκαν πολύ και το «Παραμύθι», αλλά και το «Ότι μου λείπει» που ένα μέρος του ρεφρέν έχει τους στίχους μεταφρασμένους στα ισπανικά από την Λιζέτ Ρουίς Λεόν.

Η ηχογράφηση έγινε στο στούντιο του συνθέτη (Studio STAM), ενώ την παραγωγή επιμελήθηκε ο Άγγελος Σφακιανάκης, συνεργάτης της Αρβανιτάκη από την «Οπισθοδρομική Κομπανία». Ο δίσκος είναι αφιερωμένος από τον Σταμάτη Σπανουδάκη στη μητέρα του.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Η ακτή
2. Η στιγμή
3. Παραμύθι
4. Μη μιλάς
5. Πάλι μόνη
6. Ότι μου λείπει
7. Έφυγες νωρίς (Αν. Ανδρικάκη)
8. Τόσο ερωτευμένη
9. Κοντραμπάντο
10. Μια φωνή