Ο δίσκος που έκανε γνωστό σε όλη την Ελλάδα έναν από τους μεγαλύτερους τραγουδιστές που έβγαλε ποτέ αυτός ο τόπος: Τον Νίκο Ξυλούρη, τον οποίο μέχρι τότε γνώριζε μόνον η Κρήτη ή εκείνοι που άκουγαν τέτοιου είδους τραγούδια. Με τα «Ριζίτικα» που κυκλοφόρησαν τον Σεπτέμβριο του 1971, ο Ανωγειανός λυράρης κατέκτησε την πανελλήνια αναγνωρισιμότητα κι αναγορεύτηκε ως ο κύριος εκφραστής των συναισθημάτων του λαού μας στα δύσκολα και σκοτεινά χρόνια της δικτατορίας.

Όπως κάθε δίσκος, έτσι κι αυτός έχει την ιστορία του. Την ιδέα έριξε ο τότε διευθυντής της "Columbia" Τάκης Β. Λαμπρόπουλος, όταν κάποια στιγμή βρέθηκε στην Κρήτη μαζί με τον Ξυλούρη, άκουσε αυτά τα τραγούδια κι ενθουσιάστηκε. Ο ίδιος ο ερμηνευτής πρότεινε αμέσως τον Γιάννη Μαρκόπουλο ως μουσικό επιμελητή τούτης της δουλειάς, μόνο που υπήρχε ένα πρόβλημα: Ο συνθέτης είχε συμβόλαιο συνεργασίας με την «Ελλαδίσκ-Philips» και ο τραγουδιστής με την "Columbia". Τελικά, βρέθηκε η εξής φόρμουλα: Στο τέλος του 1970 ο Ξυλούρης θα συμμετείχε στο «Χρονικό» του Μαρκόπουλου με ειδική παραχώρηση της εταιρείας του και τον όρο ότι κάτι αντίστοιχο θα συνέβαινε και με το συνθέτη στα «Ριζίτικα».

Και πάλι όμως υπήρξαν εμπόδια. Αυτή τη φορά είχαν να κάνουν με τη λογοκρισία της εποχής, αφού οι «φωστήρες» της επιτροπής θεώρησαν ότι τα περισσότερα από τα ριζίτικα κρύβουν πολιτικά και «αντιστασιακά» μηνύματα. Χρειάστηκε η προσωπική παρέμβαση του Λαμπρόπουλου ούτως ώστε να πειστούν ότι πρόκειται για τραγούδια που γράφτηκαν και τραγουδήθηκαν πριν από εκατοντάδες χρόνια και να δώσουν την άδεια να περάσουν στη δισκογραφία.

Με τα πολλά, τον Μάιο του 1971 ξεκίνησε η ηχογράφηση των ριζίτικων τραγουδιών της Κρήτης, ερμηνευμένα συγκλονιστικά από έναν άνθρωπο που τα είχε μέσα στο αίμα του και τα τραγουδούσε από μικρό παιδί. Πιστεύω ότι κανένας άλλος τραγουδιστής - ακόμα και Κρητικός - δε θα μπορούσε να τα πει καλύτερα από τον Ξυλούρη, ο οποίος σ' αυτό το έργο δίνει πραγματικό ρεσιτάλ και η ερμηνεία του πρέπει ν' αποτελεί παράδειγμα για όλους όσοι ενδιαφέρονται για το παραδοσιακό τραγούδι. Η πιο μεγάλη απόδειξη για την αξία αυτής της δουλειάς είναι το ότι τον Μάρτιο του 1976 η γαλλική Ακαδημία "Charles Cross" βράβευσε τα «Ριζίτικα» στον τομέα της διεθνούς λαϊκής μουσικής, κάτι που συνέβαινε για πρώτη φορά για ελληνικό δίσκο...!

Σήμα κατατεθέν του έγινε και παραμένει ακόμη το περίφημο «Πότε θα κάνει ξαστεριά», το οποίο συνδέθηκε άρρηκτα με τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας κι αναγορεύθηκε σε σύμβολό του. Δεν είναι τυχαίο ότι το τραγουδούσαν συνεχώς οι φοιτητές την εποχή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, αλλά και ο ίδιος ο Ξυλούρης μαζί τους τη μοιραία βραδιά της 17ης Νοεμβρίου 1973. Όπως μπορείτε να καταλάβετε, ήδη από τότε ο τραγουδιστής είχε μπει στη «μαύρη λίστα» του κράτους από την οποία δε βγήκε παρά μόνο μετά τον πρόωρο θάνατό του τον Φεβρουάριο του 1980...

Επίσης, έγιναν πασίγνωστα και τραγουδήθηκαν πολύ τα «Αγρίμια κι αγριμάκια μου», «Ο Διγενής», «Κόσμε χρυσέ», «Μάνα κι αν έλθουν οι φίλοι μου», αλλά γενικότερα όλα τα τραγούδια σε μεγάλο βαθμό πέρασαν στο ευρύ κοινό και βγήκαν από τα όρια της Κρήτης που βρίσκονταν ως τότε.

Ο δίσκος κυκλοφόρησε μ' ένα ιδιαίτερα πλούσιο ένθετο σε κίτρινο φόντο, το οποίο περιλαμβάνει φωτογραφίες και βιογραφικά συνθέτη κι ερμηνευτή σε ελληνικά κι αγγλικά, σημειώσεις του Γιάννη Μαρκόπουλου κατά τη διάρκεια των ηχογραφήσεων που έγιναν από το Μάιο μέχρι τον Ιούλιο του 1971 και μια καταπληκτική τοιχογραφία από τη Μονή Κουτλουμουσίου στο Άγιον Όρος. Επίσης, στην τελευταία σελίδα του ενθέτου υπάρχουν αναλυτικά τα ονόματα των μουσικών που συνέβαλαν στο να γίνει αυτή η εξαιρετική δουλειά.

Η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της "Columbia" από τους Γιώργο Κωνσταντόπουλο και Στέλιο Γιαννακόπουλο, το πανέμορφο έργο του εξωφύλλου ανήκει στον Γ. Δερπαπά, ενώ μαζί με τον Νίκο Ξυλούρη τραγουδά «χορωδία από 30 λαϊκές φωνές», όπως σημειώνεται στο εσώφυλλο.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Πότε θα κάνει ξαστεριά
2. Ίντα 'χετε γυρού-γυρού
3. Αγρίμια κι αγριμάκια μου
4. Μάνα κι αν έρθουν οι φίλοι μου
5. Χορός του Σήφακα (ορχηστρικό)
6. Από την άκρη των ακριώ
7. Κόσμε χρυσέ
8. Σε ψηλό βουνό (Ο αητός)
9. Ο Διγενής
10. Τον πλούσιο Γιώργη ηύρυκα
11. Μαδάρα (ορχηστρικό)

Ένας εξαιρετικός δίσκος από κάθε άποψη, που μπορεί να μην έκανε ιδιαίτερη αίσθηση το 1975 που κυκλοφόρησε και μέχρι και σήμερα να παραμένει στα «μετόπισθεν», ωστόσο όσοι αγαπούν το καλό ελληνικό τραγούδι αξίζει να τον έχουν στη δισκοθήκη τους. Πιστεύω ότι πρόκειται για την καλύτερη στιχουργική δουλειά του σπουδαίου ποιητή Νίκου Γκάτσου, που βασισμένος στις «παιδαιμένες» μελωδίες του Χριστόδουλου Χάλαρη έγραψε στίχους χρησιμοποιώντας λέξεις ξεχασμένες στα βάθη των αιώνων, που παραπέμπουν στα βυζαντινά και μεταγενέστερα χρόνια (π.χ. «ριζιμιά», «λυκοποριά», «σινί», «φουμιά», «λογάρι» κ.α.).

Ο συνθέτης σ' αυτό το δίσκο συνεχίζει την «περιπλάνησή» του στους χώρους της βυζαντινής και παραδοσιακής μουσικής, όπως είχε κάνει με τις δύο πρώτες δισκογραφικές δουλειές του («Τροπικός της Παρθένου» το 1973 και «Ακολουθία» το 1974) και παρουσιάζει δέκα εξαιρετικά κομμάτια. Κυρίαρχο ρόλο παίζουν παραδοσιακά όργανα, όπως η λύρα (ποντιακή και μεγάλυρα), το σαντούρι, το κανονάκι κ.τ.λ, ενώ η ενορχήστρωση είναι υποδειγματική.

Και πάμε στους ερμηνευτές: Η Δήμητρα Γαλάνη πιστοποιεί για ακόμη μια φορά ότι είναι μια τραγουδίστρια που μπορεί να πει τα πάντα και είναι εντελώς άτοπο να τυποποιείται σε συγκεκριμένα είδη. Ήδη είχε συνεργαστεί με το συνθέτη στην «Ακολουθία» και στα «Παιδικά», οπότε είχε μπει στο πνεύμα του και αποδίδει εξαιρετικά τα πέντε τραγούδια που της αναλογούν.

Από την άλλη, ο αείμνηστος ερμηνευτής ποντιακών τραγουδιών Χρύσανθος βρίσκεται σε γενικές γραμμές «στο στοιχείο του», καθώς οι μελωδίες μοιάζουν αρκετά με το είδος που υπηρέτησε για πολλά χρόνια. Η αλήθεια είναι ότι δεν «τρελαίνομαι» καθόλου γι' αυτό και για εκείνους που ασχολούνται μαζί του, αναγνωρίζω όμως ότι είναι τραγούδι ψυχής, καρδιάς και λεβεντιάς. Αυτά τα στοιχεία υπάρχουν στη μοναδική φωνή του Χρύσανθου, αν και σε ορισμένα σημεία των κομματιών που ερμηνεύει σε τούτο το δίσκο δυσκολεύομαι να καταλάβω κάποιες λέξεις, λόγω των λαρυγγισμών του.

Να σημειώσουμε ότι εδώ και λίγο καιρό, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 30 χρόνων από την πρώτη έκδοση των «Δροσουλιτών» η εταιρεία επανακυκλοφόρησε ένα περιορισμένο αριθμό αντιτύπων σε CD και σε βινύλιο, με ειδική ηχητική επεξεργασία!

Παραγωγός του δίσκου ήταν ο Γιώργος Μακράκης και η ηχογράφηση έγινε στο στούντιο της "Columbia" με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο. Το έργο του εξωφύλλου είναι του Γιώργου Σταθόπουλου, ενώ στο ένθετο υπάρχει σημείωμα του Νίκου Γκάτσου που εξηγεί τι είναι το φαινόμενο «Δροσουλίτες».

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Ο Δροσουλίτης (Δ. Γαλάνη)
2. Του Ριζικάρη (Χρύσανθος)
3. Ο Μαυραϊλής (Δ. Γαλάνη)
4. Κάτω στα τριπόταμα (Χρύσανθος)
5. Το τραγούδι του Λειδινού (Δ. Γαλάνη)
6. Μάνα μου μάνα (Χρύσανθος)
7. Μια Κομνηνή (Δ. Γαλάνη)
8. Μαδριγάλι (Χρύσανθος)
9. Ο Ζαφείρης (Δ. Γαλάνη)
10. Τα φλουριά (Χρύσανθος)

Από τους πιο αγαπημένους δίσκους εμού και της οικογένειάς μου, ο οποίος έχει πρωταγωνιστήσει στα περισσότερα από τα γλέντια που έχουμε κάνει την τελευταία εικοσαετία ...παρά κάτι! Και πώς θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά, από τη στιγμή που γεννήθηκα, μεγάλωσα και ζω στη Θεσσαλονίκη και οι γονείς μου κατάγονται από πολύ κοντινά χωριά.

Από μικρό παιδί λοιπόν, «ζυμώθηκα» με τα μακεδονίτικα τραγούδια που τα λέγανε συνεχώς οι παππούδες και οι γιαγιάδες μου και τα περισσότερα υπάρχουν σ' αυτό τον υπέροχο δίσκο, αν και ορισμένα με διαφορετικούς στίχους. Τούτο δεν είναι παράξενο, αφού από χωριό σε χωριό υπάρχουν διάφορες παραλλαγές τους και τα συναντάμε ιδιαίτερα στο νομό Χαλκιδικής, απ' όπου κατάγεται και ο σπουδαίος τραγουδιστής και αξιοπρεπέστατος άνθρωπος Μανόλης Μητσιάς (συγκεκριμένα από τα Δουμπιά).

Ο αγαπημένος ερμηνευτής λοιπόν, αποφάσισε τον Ιούλιο του 1987 να τραγουδήσει αυτά τα «διαμάντια» της Μακεδονίας και να τιμήσει τον τόπο καταγωγής του. Άλλωστε, τούτα τα τραγούδια ήταν δεύτερη φύση του καθώς άκουγε να τα λένε οι συγχωριανοί του και σιγά - σιγά τα έμαθε κι εκείνος, οπότε έγιναν βίωμά του.
Ωστόσο, σ' αυτή την προσπάθεια δε βρήκε σύμμαχο την εταιρεία του η οποία αντέδρασε, θεωρώντας ότι τα τραγούδια απευθύνονται σ' ένα συγκεκριμένο κοινό και δε θα είχαν την αναμενόμενη εμπορική απήχηση. Δυστυχώς έτσι έγινε, αλλά φέρει κι εκείνη ένα μερίδιο ευθύνης αφού δε διαφήμισε και δεν προώθησε όσο έπρεπε το δίσκο, κάτι που είχε ως παράπονο και ο ίδιος ο Μητσιάς. Πάντως, εδώ στη Μακεδονία πήγε αρκετά καλά και σήμερα ακούγεται πολύ συχνά σε διάφορες εορταστικές εκδηλώσεις των περιοχών της.

Η ερμηνεία του Χαλκιδικιώτη τραγουδιστή είναι υπεράνω κριτικής, αφού είπαμε και νωρίτερα ότι αυτά τα τραγούδια τα είχε μέσα στο αίμα του. Όμως, είναι πραγματικά συγκλονιστικός όταν τραγουδά τον «Ντούλα» και πάντοτε όταν τον ακούω στο συγκεκριμένο κομμάτι συγκινούμαι πολύ.

Στο δίσκο συμμετέχει και η σπουδαία ερμηνεύτρια δημοτικών τραγουδιών Ξανθίππη Καραθανάση, ενώ υποδειγματική είναι η διασκευή και η ενορχήστρωση από τον Γιώργο Χατζηνάσιο, που μας ξαφνιάζει ευχάριστα με την ενασχόλησή του με αυτό το είδος μια και όλοι τον γνωρίζουμε ως συνθέτη «ελαφρολαϊκών» κομματιών.

Στο οπισθόφυλλο του δίσκου υπάρχει σημείωμα του Κωστή Μοσκώφ που αναφέρεται στο μακεδονίτικο τραγούδι και στη δημιουργία της συγκεκριμένης δουλειάς, καθώς και φωτογραφία όλων των συντελεστών της. Η παραγωγή ανήκει στον Γιώργο Μακράκη, ενώ η ηχογράφηση έγινε στη Θεσσαλονίκη στο στούντιο «Αγροτικό» του γνωστού τραγουδιστή Νίκου Παπάζογλου που έκανε και την ηχοληψία και στο στούντιο "Sierra" στην Αθήνα με ηχολήπτη τον Γαβριήλ Παντζή.

Αξίζει πραγματικά ν' ανακαλύψετε το «χρυσάφι» που κρύβει αυτός ο δίσκος, ασχέτως αν κατάγεστε ή όχι από τη Μακεδονία. Είναι ιδανικός για ένα παραδοσιακό γλέντι και η ερμηνεία του Μητσιά είναι από μόνη της εχέγγυο σωστής διασκέδασης...

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Ο λε-λε-λε
2. Τι ήθελα και σ’ αγαπούσα
3. Βιργινούδα
4. Η Σταμούλα
5. Η Αννούλα
6. Η Παγώνα (Ξανθίππη Καραθανάση)
7. Ποτ πουρί:
Α) Μήλο μου κόκκινο
Β) Η Γερακίνα
Γ) Ο διαμαντένιος σου σταυρός
Δ) Αμάν Μαρία
8. Μια γαλάζια περιστέρα
9. Παπά μου Αλεξανδράκη
10. Ο Ντούλας