Δίσκος που κυκλοφόρησε το 1969 με τραγούδια γραμμένα κατά βάση για το κινηματογραφικό δραματικό μιούζικαλ του Γιάννη Δαλιανίδη «Γυμνοί στο δρόμο», με πρωταγωνιστές τον Νίκο Κούρκουλο και τη Ζωή Λάσκαρη. Το φιλμ ουσιαστικά αποτελούσε μια διασκευή της «Γειτονιάς των αγγέλων», δηλαδή της γνωστής θεατρικής παράστασης που είχε ανέβει λίγα χρόνια νωρίτερα σε μουσική του Μίκη Θεοδωράκη με την Τζένη Καρέζη στο πλευρό του Κούρκουλου.

Στην ταινία, τέσσερα από τα τραγούδια του δίσκου ερμήνευαν η Μαρινέλλα («Δυο αδέλφια» και «Αστέρι στο παράθυρο») και ο ίδιος ο Νίκος Κούρκουλος («Μην πιεις νερό» και «Τα ρολόγια»), όμως στη δισκογραφία πέρασαν για πρώτη φορά τραγουδισμένα από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη Βίκυ Μοσχολιού. Ιδιαίτερα ο πρώτος δίνει μαθήματα με τη «δωρική» και μεγαλοπρεπή ερμηνεία του σε δύσκολα κι απαιτητικά κομμάτια, ενώ η Μοσχολιού αποδίδει μοναδικά τις «δροσερές» και «ανάλαφρες» πινελιές της εξαιρετικής αυτής δουλειάς.

Στο δίσκο συμμετέχει με δύο πολύ ωραία τραγούδια ο Σταμάτης Κόκοτας, τον οποίο ο Σταύρος Ξαρχάκος είχε φέρει τρία χρόνια νωρίτερα από τη Γαλλία και ουσιαστικά του άνοιξε το δρόμο για την κορυφή με τα υπέροχα «Με τι καρδιά τον κόσμο ν' αρνηθώ» και «Στου Όθωνα τα χρόνια» που κυκλοφόρησαν σε 45άρια αλλά και στον ολοκληρωμένο κύκλο «Ένα μεσημέρι».

Είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς κάποια από τα τραγούδια αυτού του δίσκου, αφού όλα είναι ένα κι ένα. Οι εξαιρετικές μελωδίες του συνθέτη σε συνδυασμό με τους έξοχους στίχους του μεγάλου Ιάκωβου Καμπανέλλη και την ερμηνεία των τριών τραγουδιστών δημιουργούν ένα αρμονικό σύνολο και το αποτέλεσμα είναι πραγματικά υπέροχο. Προσωπικά δε μπορώ να διαλέξω ποια είναι τα καλύτερα τραγούδια αφού όλα ακούγονται το ίδιο ευχάριστα και φέρουν τη σφραγίδα δύο πολύ σημαντικών δημιουργών. Ωστόσο, θα μου επιτρέψετε να δηλώσω την αδυναμία μου στα κομμάτια που λέει η αγαπημένη μου Βίκυ Μοσχολιού (ειδικά το «Μην πιεις νερό»), χωρίς σε καμία περίπτωση να θεωρώ κατώτερα τα υπόλοιπα...

Στο οπισθόφυλλο του δίσκου υπάρχει ένα ανώνυμο κείμενο στα ελληνικά και στα αγγλικά που μέσα του υπάρχουν διάσπαρτοι όλοι οι τίτλοι των τραγουδιών, καθώς και φωτογραφία του Ξαρχάκου. Όσο για το πολύ όμορφο εξώφυλλο, η σχεδίασή του ανήκει στον Γιάννη Μπαρδόπουλο.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Μην πιεις νερό (Β. Μοσχολιού)
2. Τα ρολόγια (Γρ. Μπιθικώτσης)
3. Το απόγεμα (Γρ. Μπιθικώτσης)
4. Μη γυρίσεις πίσω (Β. Μοσχολιού)
5. Αφιέρωμα στο Μάνο (Στ. Κόκοτας)
6. Δυο αδέλφια (Γρ. Μπιθικώτσης)
7. Αστέρι στο παράθυρο (Β. Μοσχολιού)
8. Άσπρος τοίχος (Στ. Κόκοτας)
9. Νανούρισμα (Γρ. Μπιθικώτσης)
10. Τα ρολόγια (Ορχήστρα)

Κανονικά ο δίσκος αυτός θα έπρεπε να παρουσιαστεί μαζί με το «Στα ψηλά τα παραθύρια», αφού πρόκειται για δύο ταυτόσημους κύκλους τραγουδιών του σπουδαίου κι αξέχαστου συνθέτη που ο ένας αποτελεί συνέχεια του άλλου. Και στους δυο το ύφος της μουσικής είναι το ίδιο και οι ερμηνευτές είναι κοινοί, δηλαδή ο Γιώργος Νταλάρας και η Άννα Βίσση. Ωστόσο, επέλεξα τις «Μικρές πολιτείες» επειδή απλώς και μόνο προηγούνται χρονικά των «παραθυριών» κι όχι επειδή υπερέχουν ως προς το τραγουδιστικό μέρος. Άλλωστε, αμφότεροι οι δίσκοι είναι καταπληκτικοί και δε μπορώ ποτέ ν' ακούσω τον ένα χωρίς αμέσως να βάλω και τον άλλο...!

Αυτή η δουλειά κυκλοφόρησε στα μέσα του 1974 και ξεπέρασε σε πωλήσεις τις 50.000 αντίτυπα που ήταν το «χρυσό» όριο. Περιλαμβάνει 11 υπέροχα τραγούδια με τη σφραγίδα του Σταύρου Κουγιουμτζή κι ένα ορχηστρικό κομμάτι που έδωσε και τον τίτλο του δίσκου, αν και είναι το οργανικό μέρος του «Ήταν πέντε ήταν έξι». Τουλάχιστον τα έξι από αυτά έγιναν μεγάλες επιτυχίες και τραγουδιούνται ακόμη και σήμερα, χωρίς να έχουν χάσει ίχνος από τη φρεσκάδα και τη ζωντάνια της εποχής που γράφτηκαν.

Ο Γιώργος Νταλάρας είχε μπει για τα καλά στο πνεύμα του συνθέτη, αφού τότε είχε ήδη συμπληρώσει πέντε χρόνια συνεργασίας μαζί του και τέσσερις δισκογραφικές δουλειές, ερμηνεύοντας μεγάλα και σπουδαία τραγούδια που ουσιαστικά «έφτιαξαν» την καριέρα του. Έτσι κι εδώ συνεχίζεται η επιτυχημένη πορεία των δυο τους, με τον τραγουδιστή να δίνει τον καλύτερο εαυτό του και ν’ αποδίδει υποδειγματικά τις μελωδίες του Κουγιουμτζή.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η πολύ νέα τότε Άννα Βίσση στα πρώτα της βήματα στη δισκογραφία. Είχε προηγηθεί η συμμετοχή της στα «18 λιανοτράγουδα» του Μίκη Θεοδωράκη και του Γιάννη Ρίτσου κι εδώ συναντάμε τις δύο πρώτες «σόλο» ηχογραφήσεις της. Το «Σ' αγαπώ» ακούστηκε πολύ και την καθιέρωσε ως μια ανερχόμενη σπουδαία ερμηνεύτρια, με μια φωνή εκπληκτικής ομορφιάς που - κατά την προσωπική μου άποψη - σπατάλησε από τις αρχές της δεκαετίας του '80 και μετά σ' ένα ρεπερτόριο κατώτερο των δυνατοτήτων της (με ελάχιστες εξαιρέσεις). Εξαιρετική είναι επίσης και στο «Δίψασα στην πόρτα σου».

Όπως είπαμε και νωρίτερα, ο δίσκος αυτός έβγαλε μεγάλες και διαχρονικές επιτυχίες: «Ήταν πέντε ήταν έξι», «Τώρα που θα φύγεις», «Να 'μουν ο Μεγαλέξανδρος», «Το πουκάμισο το θαλασσί» και πάνω απ' όλα το καταπληκτικό ζεϊμπέκικο «Του κάτω κόσμου τα πουλιά», είναι τραγούδια που σπάνιες φορές λείπουν από το ρεπερτόριο του Νταλάρα στις εκάστοτε εμφανίσεις του.

Ξεχωριστή στιγμή αποτελεί η διασκευή μιας εβραϊκής προσευχής που με τους έξοχους στίχους του Μάνου Ελευθερίου έγινε «Τα πρώτα λόγια», ερμηνευμένη συγκλονιστικά από τον τραγουδιστή. Εκτός του Ελευθερίου, το στιχουργικό μέρος υπογράφουν ο ίδιος ο Κουγιουμτζής, η Σώτια Τσώτου και ο Άκος Δασκαλόπουλος, που αναφέρεται με το ψευδώνυμο «Μ. Κορφιάτης»!

Στην πρώτη έκδοση του δίσκου, στο εξώφυλλο υπήρχε μια έγχρωμη φωτογραφία του Γιώργου Νταλάρα που έβγαινε εύκολα από τις τέσσερις τρύπες που βρίσκονταν δεξιά κι αριστερά στο πάνω και κάτω μέρος του πλαισίου κι έμενε η ασπρόμαυρη εκδοχή της. Στο εσώφυλλο βρίσκουμε την ίδια φωτογραφία έγχρωμη και μεγεθυμένη στο πρόσωπο του τραγουδιστή και στο οπισθόφυλλο τον συνθέτη (με μουστάκι!) και τους ερμηνευτές σε ώρα δουλειάς στο στούντιο.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Να 'μουν ο Μεγαλέξανδρος (Σ. Τσώτου)
2. Ήταν πέντε, ήταν έξι (Στ. Κουγιουμτζή)
3. Του κάτω κόσμου τα πουλιά (Μ. Ελευθερίου)
4. Σ’ αγαπώ (Μ Κορφιάτη)
5. Αν σε δω σε ξένα χέρια (Στ. Κουγιουμτζή)
6. Τώρα που θα φύγεις (Μ. Ελευθερίου)
7. Το πουκάμισο το θαλασσί (Μ. Κορφιάτη)
8. Αυγερινό παράπονο (Μ. Κορφιάτη)
9. Τα πρώτα λόγια (Μ. Ελευθερίου)
10. Τα χρέη της καρδιάς σου (Μ. Ελευθερίου)
11. Δίψασα στην πόρτα σου (Μ. Ελευθερίου)
12. Μικρές πολιτείες (Ορχηστρικό)

Είμαι ασυγχώρητος που άργησα τόσο να παρουσιάσω ένα δίσκο του συνθέτη που λατρεύω, αλλά κάλλιο αργά παρά ποτέ! Αποφάσισα λοιπόν να ασχοληθώ με έναν όχι ιδιαίτερα γνωστό κύκλο τραγουδιών του, αφού οι μεγάλες επιτυχίες που έκανε με τα λαϊκά του ιδιαίτερα στη δεκαετία του '70 επισκίασαν (για να μη πω εξαφάνισαν) μιαν άλλη πλευρά του, που μόνο όσοι έχουν μελετήσει καλά το έργο του μπορούν ν' αντιληφθούν πόσο σπουδαία είναι.

Δυστυχώς, τον Οκτώβριο του 1983 που κυκλοφόρησε αυτός ο δίσκος με τον αξέχαστο Μάνο να τραγουδά τα μελοποιημένα από τον ίδιο ποιήματα του Τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ σε απόδοση του Γιάννη Ρίτσου, ήδη είχε περάσει ένας χρόνος από τότε που ταξίδεψε στην αθανασία. Έτσι, δε μπόρεσε ποτέ να χαρεί την έκδοση μιας δουλειάς που είχε «καημό και μεράκι» να βγάλει, όπως αναφέρει σε σημείωμά του στο εσώφυλλο του δίσκου ο στενός φίλος, συνεργάτης και κουμπάρος του Λευτέρης Παπαδόπουλος.

Στον ίδιο χώρο, ο παραγωγός Αχιλλέας Θεοφίλου παρουσιάζει ένα χρονικό των προσπαθειών του Λοϊζου να ολοκληρώσει τη μελοποίηση των ποιημάτων του Χικμέτ, κάτι που ουσιαστικά δεν κατάφερε ποτέ καθώς από τη μια ήταν γνωστή η «ραθυμία» με την οποία δούλευε αλλά και η συνήθειά του να «ταλαιπωρεί» τις μελωδίες μέχρι να καταλήξει σε κάποια που να τον ικανοποιεί, κι από την άλλη τον πρόλαβε η αρρώστια και ο πρόωρος θάνατός του...

Πάντως, λίγους μήνες πριν φύγει για πάντα είχε αποφασίσει να κάνει το δίσκο με ερμηνευτές τη Μαρία Φαραντούρη και τον Δημήτρη Κατοίκο κι αν δεν είχε μεσολαβήσει η δισκογραφική συνεργασία της τραγουδίστριας με τον Ζουλφί Λιβανελί που πήγε πίσω την όλη ιστορία, ίσως να γινόταν πραγματικότητα το όνειρό του. Επίσης, όπως ανέφερε σε τηλεοπτικό αφιέρωμα που προβλήθηκε ένα χρόνο μετά το χαμό του ο φίλος του Γιώργος Μέγκουλης, ο Λοΐζος του είχε πει ότι ο ιδανικός ερμηνευτής του Χικμέτ θα ήταν ο Νίκος Ξυλούρης, που όμως κι εκείνος είχε ήδη αναχωρήσει για τη «γειτονιά των αγγέλων»...

Ακούγοντας το δίσκο ξανά και ξανά, πιστεύω ότι τελικώς μόνον ο Μάνος θα μπορούσε να ερμηνεύσει με τον καλύτερο τρόπο τα εν λόγω ποιήματα. Δε μπορώ να ξέρω ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα αν τα έλεγε η Φαραντούρη ή οποιοσδήποτε άλλος τραγουδιστής και πώς θα ήταν η ενορχήστρωση, όμως είναι πραγματική μαγεία η χαρακτηριστική φωνή του Λοΐζου με τη συνοδεία της κιθάρας του κι ενίοτε μιας φυσαρμόνικας ή ενός φλάουτου, τα οποία παίζει ο ίδιος. Παρά το ότι ουσιαστικά πρόκειται για «δοκιμαστικές» ηχογραφήσεις που έγιναν αποσπασματικά μέσα στη δεκαετία του '70, το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικό κι ευτυχώς που αυτά τα «διαμάντια» σώθηκαν κι έτσι μπορούν σήμερα να τα χαίρονται όλοι οι φίλοι της καλής ελληνικής μουσικής.

Να σημειώσουμε ότι τα «Στηθάγχη» (με τίτλο «Αν η μισή μου καρδιά») και «Η πιο όμορφη θάλασσα» είχαν παρουσιαστεί δισκογραφικά για πρώτη φορά με μουσική του Θάνου Μικρούτσικου και ερμηνεία της Μαρίας Δημητριάδη στα «Πολιτικά τραγούδια» που κυκλοφόρησαν το 1975, που ήταν και ο πρώτος δίσκος του συνθέτη.

Στο εσώφυλλο πέρα από τα σημειώματα που προαναφέραμε, υπάρχουν οι στίχοι όλων των τραγουδιών και φωτογραφίες του Λοΐζου και του Χικμέτ, ενώ στο οπισθόφυλλο μια φωτογραφία του Μάνου με την κόρη του Μυρσίνη σε νεαρή ηλικία. Μάλιστα, στο εσώφυλλο σημειώνεται ότι τα καθαρά έσοδα από τις πωλήσεις του δίσκου θα προσφέρονταν από την εταιρεία σ' εκείνη...

Οι ηχογραφήσεις έγιναν στα στούντιο "Columbia" και "Polysound" με ηχολήπτες τον Στέλιο Γιαννακόπουλο και τον Γιάννη Σμυρναίο αντιστοίχως. Όσο για τις καλύτερες στιγμές του δίσκου, μην το ψάχνετε. Απλώς, βάλτε τον στο πικάπ ή στο CD player και αφεθείτε στη μαγεία του...!

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Μονάκριβή μου
2. Για τη ζωή
3. Το δίχτυ
4. Απερίγραπτη λένε
5. Στηθάγχη
6. Κατά τις λάμψεις πέρα
7. Χλιαροί και παλλόμενοι
8. Λίγα γαρούφαλλα
9. Όπως ο Κερέμ
10. Τι όμορφο που είναι να σε συλλογιέμαι
11. Αν με τη μεσολάβηση
12. Η πιο όμορφη θάλασσα
13. Ένα κρεβάτι εκστρατείας
14. Ο άνεμος κυλάει