Σε soundtrack κινηματογραφικών ταινιών είναι αφιερωμένη η σημερινή στήλη και δε θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε παρά από εκείνο που έκανε γνωστή τη χώρα μας σε όλο τον κόσμο και ανέδειξε το «συρτάκι» σε χορό παγκόσμιας εμβέλειας! Αναφερόμαστε βεβαίως στη μουσική επένδυση του Μίκη Θεοδωράκη για το φιλμ του Μιχάλη Κακογιάννη "Zorba the Greek", βασισμένο στο λογοτεχνικό αριστούργημα του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Η ταινία γυρίστηκε το καλοκαίρι του 1964 στην Κρήτη, κατόπιν υπόδειξης της χήρας του συγγραφέα Γαλάτειας στον Κακογιάννη στις αρχές του 1963 και με αφορμή το φιλμ «Ηλέκτρα» που είχε γυρίσει ο σκηνοθέτης με τεράστια επιτυχία.

Το καστ του «Ζορμπά» μιλάει από μόνο του: Άντονι Κουίν, Άλαν Μπέιτς, Ειρήνη Παπά, Λίλα Κέντροβα, Γιώργος Φούντας. Χρειάζονται σχόλια; Το ίδιο ισχύει και για τη μουσική του Θεοδωράκη, η οποία γράφτηκε πάνω σε προϋπάρχοντα θέματα του συνθέτη. Συγκεκριμένα, κατά την παραμονή τους στην Κρήτη οι ηθοποιοί πήγαιναν κάθε βράδυ σε διάφορες ταβέρνες όπου ακουγόταν διαρκώς το «Στρώσε το στρώμα σου για δυο» από το θεατρικό έργο «Η γειτονιά των αγγέλων». Όλοι τους είχαν ξετρελαθεί με το τραγούδι αυτό και το χόρευαν διαρκώς, οπότε ο Κακογιάννης είπε στον Θεοδωράκη να γράψει τη μουσική της ταινίας πάνω στο συγκεκριμένο μοτίβο, προσθέτοντας παράλληλα και τη φόρμα του «Κρητικού χορού» από το φιλμ «Συνοικία το όνειρο» του Αλέκου Αλεξανδράκη. Έτσι κι έγινε, για να ξεπεράσει για τα καλά τα σύνορα του εξωτερικού τόσο ο συνθέτης, όσο και φυσικά η χώρα μας.

Το φιλμ στις 6 Απριλίου 1965 απέσπασε τρία βραβεία Όσκαρ: Φωτογραφίας (Ουόλτερ Λάσαλι), δεύτερου γυναικείου ρόλου (Λίλα Κέντροβα) και σκηνογραφίας (Διονύσης Φωτόπουλος).

Στο soundtrack ακούγονται και αυθεντικοί διάλογοι από την ταινία, ενώ εξυπακούεται ότι κυκλοφόρησε σε ολόκληρη την υφήλιο. Για παράδειγμα, στην κατοχή μου βρίσκεται η καναδική έκδοση του δίσκου από την "20th Century Fox" (κωδικός TFS 4167) σε παραγωγή του Μπέρνι Γουέιν, στο οπισθόφυλλο της οποίας περιλαμβάνονται φωτογραφίες από την ταινία και σημείωμα στα αγγλικά του Μιχάλη Κακογιάννη που παραθέτει το χρονικό του πώς αποφάσισε να τη γυρίσει.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Theme from "Zorba the Greek"
2. The full catastrophe
3. Life goes on
4. The one unforgivable sin
5. Questions without answers
6. Zorba’s dance
7. The fire inside
8. Clever people and grocers
9. Always look for trouble
10. Life goes on (reprise)
11. Free
12. That 's me - Zorba!

Από τους πιο σπάνιους πλέον δίσκους βινυλίου, ο οποίος έτσι κι αλλιώς και στην εποχή που κυκλοφόρησε (Δεκέμβριος 1971) δεν διατέθηκε σε μεγάλο αριθμό αντιτύπων και δεν είχε και τις ανάλογες πωλήσεις. Ωστόσο, θεωρώ ότι συγκαταλέγεται μέσα στους κορυφαίους ελληνικούς που αφορούν μουσική επένδυση για κινηματογραφικές ταινίες.

Είναι το μοναδικό soundtrack που εξέδωσε ο Μάνος Λοΐζος, ο οποίος υπογράφει μουσικά την - θρυλική πια - ταινία του Αλέξη Δαμιανού που πραγματεύεται τον έρωτα ενός φαντάρου με μια κοπέλα «ελαφρών ηθών» και τις δυσκολίες που συναντούν για να ζήσουν απερίσπαστοι τη ζωή τους. Εκείνος είναι ο Γιώργος Κουτούζης κι εκείνη η Μαρία Βασιλείου, η οποία δεν έχει πολύ καιρό που διαπιστώθηκε ότι έχει φύγει εδώ και χρόνια από τη ζωή, καθώς την έψαχναν - ματαίως φυσικά - για να τη βραβεύσουν με αφορμή τη συμπλήρωση 45 ετών του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης. Η ηθοποιός είχε κερδίσει το βραβείο του πρώτου γυναικείου ρόλου στη σχετική διοργάνωση του 1971, το μοναδικό που δόθηκε στη συγκεκριμένη ταινία.

Στον καθαρά μουσικό τομέα, κυριαρχεί βεβαίως το πασίγνωστο «Ζεϊμπέκικο». Ένα πραγματικά καταπληκτικό κομμάτι από την αρχή μέχρι το τέλος και κατά τη γνώμη μου ένα από τα δέκα καλύτερα ανάλογου ρυθμού που γράφτηκε ποτέ. Κάποια στιγμή, ο Λοΐζος ζήτησε από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο να γράψει στίχους για αυτή τη μελωδία, εκείνος όμως αρνήθηκε κατηγορηματικά λέγοντάς του ότι «αυτό το πράγμα δεν παίρνει λόγια». Εν τούτοις έγραψε κάποιους στίχους, αλλά δεν τους έδειξε ποτέ στον συνθέτη γιατί φοβήθηκε ότι θα του άρεσαν και θα χαλούσε το κομμάτι.

Δε συνέβη το ίδιο όμως με το «Τσιφτετέλι», το οποίο ένα χρόνο αργότερα (1972) συμπεριλήφθηκε στο δίσκο «Να 'χαμε τι να 'χαμε» με τον τίτλο «Ο Κουταλιανός» και με τη φωνή του Γιάννη Καλατζή έγινε μεγάλη επιτυχία. Επίσης, στον ίδιο δίσκο εντάχθηκε εκ νέου το «Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας» με διαφορετική ενορχήστρωση, αφού η εμπορική απήχηση του soundtrack ήταν μικρή και ο Λοΐζος ήθελε να γίνει ευρύτερα γνωστό τούτο το μουσικό θέμα. Ωστόσο, σίγουρα ούτε ο ίδιος θα μπορούσε να φανταστεί πως 35 και πλέον χρόνια μετά θα το γνωρίζουν ακόμη και οι ...πέτρες και θα πρωταγωνιστεί σε όλα τα προγράμματα των νυχτερινών κέντρων.

Στο δίσκο με τη μουσική της «Ευδοκίας» ακούγονται και αυθεντικοί διάλογοι από την ταινία, με τον Αλέξη Δαμιανό, τους εκ των πρωταγωνιστών Κούλα Αγαγιώτου και Χρήστο Ζορμπά, τον ίδιο το Λοΐζο και την Ελένη Ροδά, η οποία «ντουμπλάρει» φωνητικά την Μαρία Βασιλείου.

Να πούμε επίσης ότι η ταινία πήρε ειδικό βραβείο των Cine Clubs της Γαλλίας το 1971, ενώ το 1985 μετά από ψηφοφορία των κριτικών κινηματογράφου ψηφίστηκε ως η καλύτερη ελληνική όλων των εποχών. Ωστόσο, την εποχή που προβλήθηκε δεν κατάφερε να κόψει περισσότερα από 70.000 εισιτήρια στην πρώτη προβολή της και κατετάγη 58η ανάμεσα στις 90 που προβλήθηκαν εκείνη την περίοδο.

Τη διεύθυνση παραγωγής του δίσκου είχε ο Αχιλλέας Θεοφίλου, το εξώφυλλο επιμελήθηκε η Τατιάνα Βολανάκη και η ηχογράφηση έγινε στο στούντιο Polysound με ηχολήπτη τον Γιάννη Σμυρναίο.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Πώς σε λένε; Ευδοκία
2. Ευδοκία: Τίτλοι
3. Στρατιώτες στο δρόμο περνάνε
4. Ζεϊμπέκικο
5. Προσευχή
6. Χασάπικο
7. Η κούνια
8. Τσιφτετέλι
9. Τουμπερλέκι
10. Στη θάλασσα!
11. Έχεις ένα δίφραγκο;
12. Διμοιρία επιδείξεων
13. Θα σε περιμένω
14. Η ανάμνηση
15. Θεέ μου, Θεέ μου να γλιτώναμε
16. Επίλογος

Το 1971 φαίνεται ότι ήταν η χρονιά που «γέννησε» σπουδαίες μουσικές δημιουργίες όσον αφορά την επένδυση κινηματογραφικών ταινιών αφού μετά την «Ευδοκία» που παρουσιάσαμε παραπάνω, ιστορική έχει μείνει και η μουσική που έγραψε ο Γιάννης Σπανός για το φιλμ του αείμνηστου Βασίλη Γεωργιάδη «Εκείνο το καλοκαίρι», κερδίζοντας και το σχετικό βραβείο στο Φεστιβάλ εκείνης της χρονιάς. Πρωταγωνιστές ήταν η Έλενα Ναθαναήλ και ο Λάκης Κομνηνός.

Η διαφορά σε σχέση με την «Ευδοκία» είναι ότι στο εν λόγω soundtrack υπάρχουν και τραγούδια, με πρώτο και καλύτερο το πασίγνωστο «Σαν με κοιτάς» ερμηνευμένο από τον Γιάννη Φέρτη και την πρωτοεμφανιζόμενη Αφροδίτη Μάνου, αδελφή της Μαρίας Δημητριάδη που κι εκείνη είχε γίνει γνωστή λίγα χρόνια νωρίτερα μέσα από μια ταινία («Κορίτσια στον ήλιο» επίσης του Γεωργιάδη) τραγουδώντας την «Άνναμπελ» («Ένα πρωινό»).

Το «Σαν με κοιτάς» είναι από τα πιο όμορφα τραγούδια που έχει γράψει ποτέ ο σπουδαίος συνθέτης, αλλά πιστεύω ότι η ερμηνεία σε δεύτερη εκτέλεση της Δήμητρας Γαλάνη δέκα χρόνια μετά και μέσα από τον - καταπληκτικό - δίσκο της «Καλά είναι κι έτσι» με ενορχήστρωση του Κώστα Γανωσέλη είναι αξεπέραστη.

Εκτός αυτού, η Μάνου τραγουδά το «Ένα καλοκαίρι» που έγινε επίσης γνωστό, την «Ανάμνηση» που είναι απλώς φωνητικά του ίδιου τραγουδιού και μαζί με τον Φέρτη το «Μαζί σου στην ακρογιαλιά». Από εκεί και πέρα, ο δίσκος περιλαμβάνει θέματα βασισμένα κυρίως σε παραλλαγές των παραπάνω κομματιών, ενώ είναι εξαιρετική η ορχηστρική εκτέλεση του «Σαν με κοιτάς» με τις κιθάρες του Τίτου Καλλίρη (πατέρα του Θάνου) και Βασίλη Τενίδη.

Εξάλλου, ένα από τα μουσικά θέματα της ταινίας απέκτησε «φωνή» το 1982, αυτήν της Τάνιας Τσανακλίδου μέσα από το δίσκο της «Φίλε». Πρόκειται για το υπέροχο «Αν μ' αγαπάς» σε στίχους του αείμνηστου Τάκη Καρνάτσου, από τα πιο διαχρονικά κομμάτια της αγαπημένης ερμηνεύτριας.