Ελληνική αποκριά!

Διανύουμε την τελευταία εβδομάδα της αποκριάς, στη διάρκεια της οποίας κορυφώνονται τα παραδοσιακά εορταστικά δρώμενα σε ολόκληρη την επικράτεια. Στη σημερινή "Κιβωτό", με αφορμή το καρναβάλι, φιλοξενούμε δύο εντελώς διαφορετικά ηχογραφήματα, έντεχνης ...προέλευσης το ένα και παραδοσιακής το άλλο. Μιλάω για την "Ελληνική Αποκριά" του Μίκη Θεοδωράκη και για "Τα Αποκριάτικα" της Δόμνας Σαμίου.

Τι είναι η "Ελληνική Αποκριά"; Μια χορευτική σουίτα του Μίκη Θεοδωράκη, γραμμένη το 1947 και αναθεωρημένη το 1953, για το "Ελληνικό Χορόδραμα" της Ραλλούς Μάνου. Πρόκειται για ένα από τα νεανικά έργα του μεγάλου μας συνθέτη, που ανήκει στη συμφωνική γραφή του, άγνωστη στους πολλούς και επισκιασμένη από τα λαϊκά και τα πολιτικά - αγωνιστικά τραγούδια του Θεοδωράκη.

Η υπόθεση, δια χειρός του συγγραφέα Βασίλη Ρώτα, βασιζόταν σε αποκριάτικους χαρακτήρες και έθιμα της παλιάς Αθήνας, όπως η κοπέλα, το παλικάρι, ο πλούσιος μνηστήρας, το "γαϊτανάκι", η "καμήλα", κ.λ.π. Η πρώτη εκτέλεση της "Ελληνικής Αποκριάς" ("Carnival") έγινε το 1954 στην όπερα της Ρώμης, σε σκηνικά - κουστούμια του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου και μουσική διεύθυνση του διάσημου αρχιμουσικού Ανδρέα Παρίδη.
Τα μέρη του έργου: "Εισαγωγή", "Ανδρικός χορός - μεγάλος χορός", "Ερωτικός", "Ντιβερτιμέντο", "3 χοροί του Καρναβαλιού (γαϊτανάκι, αλογάκι, γκαμήλα)", "Χορός της κοπέλας", "Φινάλε".

Ο λόγος στο Μίκη Θεοδωράκη: "Τι ήταν εν τέλει το έργο αυτό; Νομίζω μια πρόταση για ενορχήστρωση ενός καθαρά ελληνικού μουσικού υλικού...
Όταν άκουσε ο Χατζιδάκις τη δική μου "Ελληνική Αποκριά", τον είδα με μεγάλη μου ανακούφιση να συμφωνεί. Άλλωστε, το έπαιζε συχνά με την Ορχήστρα των Χρωμάτων και είχε κάνει απόπειρες να ολοκληρώσει μια ηχοληψία, όπως ο ίδιος την ήθελε: με τελειότητα.
Ευτύχησα να είμαι μαζί του στην Όπερα της Ρώμης, όταν ο Ανδρέας Παρίδης διηύθυνε με τους ιταλούς μουσικούς τον "Καραγκιόζη" και την "Ελληνική Αποκριά". Βγαίναμε και οι δύο για πρώτη φορά στην εμβληματική Ευρώπη των μεγάλων συμφωνιστών! Την επομένη εγώ θα πήγαινα στο Παρίσι να δαμάσω επιτέλους τα φαντάσματα της συμφωνικής μουσικής που με βασάνιζαν...".

Στα "Αποκριάτικα" τώρα. Κυκλοφόρησαν το 1994 και περιλαμβάνουν 24 "ανίερα ιερά τραγούδια στον κύκλο του χρόνου". Με άλλα λόγια, παραδοσιακά τραγούδια της αποκριάς - μερικά απ' αυτά αθυρόστομα - από διάφορα μέρη του τόπου μας. Τραγούδια από τη Νάξο, τη Μικρά Ασία, τον Τύρναβο, την Κάρυστο, την Ελασσόνα, την Καστοριά, την Κάρπαθο, τη Θράκη, τη Στερεά Ελλάδα, τη Μακεδονία, την Πάτμο, την Κοζάνη και την Ήπειρο, όλα μετά από έρευνα, επιλογή και μουσική επιμέλεια της Δόμνας Σαμίου. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι η ίδια έχει συνδέσει τη ζωή της και την τέχνη της με το παραδοσιακό μας τραγούδι. Με τη συγκέντρωση, τη σωστή καταγραφή, τη διάσωση, την ανάδειξη, και την προβολή του. Το cd συνοδεύεται από πλούσιο ένθετο με φωτογραφίες, τους στίχους των τραγουδιών και άλλες πληροφορίες.

Η έκδοση των "Αποκριάτικων" προκάλεσε - δέκα χρόνια μετά την κυκλοφορία τους - την αντίδραση ενός ψάλτη από το Μεσολόγγι. Το θέμα πήρε δημοσιότητα, αλλά μια τέτοια κίνηση μόνο ως γραφική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Όχι επειδή τα συγκεκριμένα κομμάτια υπήρχαν στην κυκλοφορία δέκα ολόκληρα χρόνια, αλλά επειδή για πρώτη φορά στα χρονικά κάποιος ζητούσε να λογοκριθούν δημοτικά τραγούδια. Ο κύριος αυτός υπέβαλε μήνυση κατά της Δόμνας Σαμίου, επειδή σε μαγνητοσκοπημένη συναυλία από το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, που μεταδόθηκε στην "ΕΤ3" το 2005, η Δόμνα Σαμίου εμφανίστηκε να τραγουδά τα σκωπτικά και διονυσιακού χαρακτήρα τραγούδια των ημερών αυτών με αρκετές βωμολοχίες στους στίχους τους!

Και μια που μιλάμε γι' αυτού του είδους το υλικό, να αναφέρουμε κι ένα ακόμα σκωπτικό τραγούδι της Πελοποννήσου, που παρουσιάστηκε στην τηλεοπτική εκπομπή του Διονύση Σαββόπουλου "Ζήτω το ελληνικό τραγούδι" και συμπεριλήφθηκε αργότερα σ' ένα διπλό δίσκο με αποσπάσματα της ιστορικής, εκείνης, εκπομπής. Μιλάμε για το "Ανέβηκα στην πιπεριά", που τραγούδησε ο γνωστός ερμηνευτής του ηπειρώτικου τραγουδιού Αλέκος Κιτσάκης, μαζί με το Σαββόπουλο, την Ελευθερία Αρβανιτάκη, το Γιάννη Μηλιώκα, τη Δήμητρα Γαλάνη, το Νίκο Παπάζογλου, τη Λίτσα Διαμάντη και τον Παύλο Χαϊκάλη...

Με μάσκες ή όχι, με διάθεση υποτονική ή ξέφρενη, με τραγούδια πικάντικα και πειράγματα προχωρημένα, όπως και να 'χει, Καλή Αποκριά σας εύχομαι - μεταξύ μας, δεν είναι το φόρτε μου - και Καλά Κούλουμα...!

---