Πρόσωπα

Ο Καρυωτάκης των συνθετών
(πρώτο μέρος)

Τους τελευταίους μήνες, με αφορμή την προβολή από την "ΕΤ-1" της σειράς "Καρυωτάκης", με πρωταγωνιστή το Δημοσθένη Παπαδόπουλο, ο ποιητής ξανάρθε στο προσκήνιο. Κάθε Πέμπτη βράδυ, παρακολουθούμε να εκτυλίσσεται στην τηλεοπτική οθόνη η ζωή του, να φωτίζεται ο χαρακτήρας του και να ζωντανεύει η μοιραία σχέση του με την ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη. Πέρα, όμως, από τα τηλεοπτικά πλάνα, υπάρχουν και τα τραγούδια. Σήμερα, αλλά και στη στήλη της επόμενης εβδομάδας, θα αποπειραθώ να καταγράψω μερικές από τις μελοποιήσεις ποιημάτων του Κώστα Καρυωτάκη στην ελληνική δισκογραφία.

Το 1968, ο Γιάννης Σπανός στην "Ανθολογία Β" μελοποίησε το ποίημα "Μόνο", που τραγούδησε ο Γιάννης Πουλόπουλος. Στο δίσκο συμμετείχαν ακόμα η Αρλέτα, η Πόπη Αστεριάδη, η Αλέκα Μαβίλη, η Καίτη Χωματά και ο Μιχάλης Βιολάρης. Είχε προηγηθεί, ένα χρόνο πριν, η πρώτη προσπάθεια του Σπανού να μελοποιήσει έλληνες ποιητές στη δισκογραφική "Ανθολογία Α", ενώ το πείραμα επαναλήφθηκε και ολοκληρώθηκε το 1975 με την "Τρίτη Ανθολογία".

Έτσι, σε τρεις δίσκους ο Γιάννης Σπανός μελοποίησε έλληνες ποιητές (Βασίλη Ρώτα, Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, Σωτήρη Σκίππη, Ζαχαρία Παπαντωνίου, Μυρτιώτισσα, Μαρία Πολυδούρη κ. α.), με ευδιάκριτες νεοκυματικές επιρροές στις συνθέσεις του, με περίσσευμα μελωδίας και με ενδιαφέρουσες λαϊκές πινελιές. Στις δυο πρώτες "Ανθολογίες" χρησιμοποίησε τους ίδιους, περίπου, τραγουδιστές, που την εποχή εκείνη ήταν γνωστοί από τα τραγούδια του Νέου Κύματος: Καίτη Χωματά, Πόπη Αστεριάδη, Γιώργος Ζωγράφος, Μιχάλης Βιολάρης και Γιάννης Πουλόπουλος. Τα τραγούδια της "Τρίτης Ανθολογίας" ερμηνεύτηκαν από την Αρλέτα και από τον πρωτοεμφανιζόμενο -τότε- Κώστα Καράλη.

Στα μέσα της δεκαετίας του εβδομήντα, κυκλοφόρησε η "Τετραλογία" του Δήμου Μούτση. Ένας δίσκος βασισμένος στις μελοποιήσεις ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη, του Κώστα Καρυωτάκη, του Γιάννη Ρίτσου και του Γιώργου Σεφέρη. Ο Μούτσης επέλεξε ως ερμηνευτές το Μανώλη Μητσιά, το Χρήστο Λεττονό και την πρωτοεμφανιζόμενη Άλκηστη Σεβαστή Αττικιουζέλ, που την έκανε ...Πρωτοψάλτη! Δύο ποιήματα του Καρυωτάκη υπάρχουν εδώ: "Η Πρέβεζα" και οι "Ιδανικοί αυτόχειρες", αμφότερα ηχογραφημένα από τον αείμνηστο Χρήστο Λεττονό. Ο Λεττονός - πέρα από ερμηνευτής - ήταν, επίσης, ένας πολύ καλός ζωγράφος, ενώ κάπου - κάπου έγραφε και τραγούδια. Δικό του το "Τετάρτη βράδυ", με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη.

Ενορχηστρωτικά, η "Τετραλογία" ήταν πολλά χρόνια μπροστά από την εποχή της. Η χρήση του συνθεσάιζερ ξάφνιασε τόσο το κοινό της εποχής όσο και το κοινό του Μούτση, που δεν είχε συνηθίσει τέτοιους πειραματισμούς στα τραγούδια του μέχρι τότε. Το ένα από τα δύο ποιήματα του Καρυωτάκη, "Η Πρέβεζα" ("Θάνατος είν' οι κάργιες που χτυπιούνται..."), είχε μελοποιηθεί την ίδια χρονιά και από το Γιάννη Γλέζο για να την τραγουδήσει ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας στο δίσκο του "Ατέλειωτη εκδρομή", ενώ το εν λόγω τραγούδι - με τη φωνή του Γιάννη Γλέζου, αυτή τη φορά - υπάρχει και στο δίσκο "Αυτά που αγαπήσαμε" (1979). Την "Πρέβεζα" συμπεριέλαβε και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, το 1982, στο δίσκο του "Φοβάμαι".

Και από την "Τετραλογία" στο "Σάλπισμα" του Νίκου Ξυλούρη. Ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1978 σε μουσική Λουκά Θάνου και ποίηση Βάρναλη, Καρυωτάκη και Αλεξάνδρου. Ξεχώρισε "Η μπαλάντα του κυρ - Μέντιου" του Κώστα Βάρναλη, ενώ υπάρχουν εδώ πέντε ποιήματα του Καρυωτάκη: "Κι αν έσβησε", "Ιδανικοί αυτόχειρες", "Δεν αγαπάς", "Είσαι ψυχή μου", "Το άγαλμα της Ελευθερίας".

Το 1984, ήρθε ο "Καρυωτάκης" του Μίκη Θεοδωράκη, με ερμηνευτή το Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Δώδεκα ποιήματα το περιεχόμενό του, μελοποιημένα από το Μίκη Θεοδωράκη και ενορχηστρωμένα από τον μετρ του είδους Κώστα Γανωσέλη: "Υποθήκαι", "Δημόσιοι υπάλληλοι", "Για τη ζωή σου μου 'λεγες", "Πάρε τα δώρα", "Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων", "Τι νέοι που φτάσαμεν εδώ", "Κι αν έσβησε σαν ίσκιος τ' όνειρό μου", "Η νύχτα μας εχώρισεν", "Δρόμος", "Αγάπη", "Μπρούτζινος γύφτος", "Όλα τα πράγματά μου".

Ο δίσκος δεν είχε ιδιαίτερη απήχηση, καταγράφεται, όμως, ως μια ολοκληρωμένη τραγουδιστική εργασία του Μίκη Θεοδωράκη πάνω στο έργο του ποιητή. Και κάνω αυτή τη διευκρίνιση, θέλοντας να σας θυμίσω ότι στο συμφωνικό έργο του Θεοδωράκη υπάρχει και η όπερα "Καρυωτάκης". Οι δυο άντρες, εξ' άλλου, έχουν και κάτι κοινό. Στη γενέθλια πόλη του ποιητή, την Τρίπολη, ο Μίκης Θεοδωράκης πέρασε ένα μεγάλο μέρος των παιδικών του χρόνων.

Το ξέρατε ότι Καρυωτάκη μελοποίησε και ο Μίμης Πλέσσας; Για χάρη του Νίκου Κούρκουλου και για ένα, συλλεκτικό πια, δισκάκι με "4 μπαλάντες", ανάμεσα στις οποίες βρίσκουμε και το ποίημα του Καρυωτάκη "Η Κυριακή".

Ο ποιητής έδωσε το ...παρόν του και στους Αγώνες Ελληνικού τραγουδιού της Κέρκυρας, που διοργάνωσε το 1981 ο Μάνος Χατζιδάκις, με το ποίημά του "Δικαίωση", μελοποιημένο από την Ηδύλη Τσαλίκη.

Ένα χρόνο μετά, η Λένα Πλάτωνος παρουσίασε μια σπουδαία δουλειά, σε ποίηση "Καρυωτάκη", με την οποία θα ασχοληθούμε εκτενώς την επόμενη Τετάρτη, μαζί με άλλες σχετικές προσεγγίσεις, όπως της Μαρίας Βουμβάκη ή του νεότερου και πολύ ταλαντούχου Δημήτρη Μαραμή.

Για σήμερα, λέω να σας αφήσω με τους στίχους του Σπήλιου Μεντή, από το τραγούδι του "Ρουτίνα", όπως τους τραγούδησε το 1992 η Αφροδίτη Μάνου:

"Φυγομάχησες καημένε Καρυωτάκη
με μια σφαίρα στη θλιμμένη σου καρδιά
κι εμείς μείναμε και πίνουμε φαρμάκι
τη ρουτίνα μας γουλιά - γουλιά..."

---