Πρόσωπα

"Για την Ελένη"...

Γράφει ο Μάνος Χατζιδάκις:
"Η Ελένη είναι ο μύθος για ένα κορίτσι του καιρού μας που έχει χαθεί. Η Ελένη είναι ένα φάντασμα με τη μορφή ενός κοριτσιού, που κάθε τόσο φανερώνεται και χάνεται μέσα από τις βροχές, μέσα από τα σύννεφα και μέσα από τον ήλιο. Η Ελένη, όπως η Μελισσάνθη, η Μάγδα και η Μαριάνθη των ανέμων, ανήκει στην πολύ προσωπική μου μυθολογία. Τα τελευταία χρόνια πολλές φορές σαν είμαι μόνος σκέπτομαι την έννοια κορίτσι να μπλέκεται παράξενα στον μύθο μου και στη ζωή μου. Ίσως γιατί η ηλικία μ' εμποδίζει να δοκιμάσω την απειρία μου σε απομακρυσμένες ή καινούργιες εμπειρίες. Κι έτσι θα μείνω μ' ό,τι θυμάμαι από τον έρωτα συγκεχυμένα και μισά. Με μιαν Ελένη που κάπου στη γη ή μες στην απέραντη οικουμένη έχει ταφεί".

Το παραπάνω κείμενο γράφτηκε από τον Χατζιδάκι "Για την Ελένη", έργο 38 στη Χατζιδακική εργογραφία. Πρόκειται για ένα κύκλο λαϊκών - με τον τρόπο του Μάνου Χατζιδάκι - τραγουδιών, σε στίχους του Μιχάλη Μπουρμπούλη.

Τα τραγούδια "Για την Ελένη" πρωτοκυκλοφόρησαν σε δίσκο το 1978, με ερμηνευτή το Στέλιο Μαρκετάκη, αγνώστων λοιπών δισκογραφικών στοιχείων. Ο νεαρός τραγουδιστής προσέγγισε το υλικό με μια απλότητα στην ερμηνεία, σχεδόν ακατέργαστη, αλλά πολύ γήινη. Οχτώ χρόνια αργότερα, έχουμε και μια δεύτερη και τελική έκδοση του συγκεκριμένου κύκλου τραγουδιών, αυτή τη φορά με εντελώς διαφορετική ενορχήστρωση και με ερμηνεύτρια τη Μαρία Δημητριάδη: "Η καινούργια φωνή της με βοήθησε πολύ να ξαναβρώ την τραγικότητα που επιζητούσα να διαπερνάει τα απλοϊκά από μια πρώτη όψη τραγούδια μου", δήλωσε τότε ο Χατζιδάκις. Η φωνή της Μαρίας Δημητριάδη, απαλλαγμένη στον εν λόγω δίσκο από το "αγωνιστικό" της παρελθόν, έδωσε σε καθένα από τα τραγούδια της "Ελένης" το φως και το σκοτάδι που χρειαζόταν, αφήνοντας με τις λιτές ερμηνείες της να αναδειχτεί η κρυμμένη τραγικότητά τους. Πάντως και στις δύο εκδόσεις, τα εξώφυλλα είναι έργα του γνωστού ζωγράφου Γιώργου Σταθόπουλου, φίλου και συνεργάτη του Μάνου Χατζιδάκι.

Ιδού και τα τραγούδια:
"Θέμα νυχτερινού αγγέλου" (ορχηστρικό)
"Για την Ελένη"
"Στην πύλη τ' Αδριανού"
"Τραγούδια στο ηλεκτρόφωνο"
"Από το βράδυ ως το πρωί"
"Μυρίζει ο κόσμος γιασεμί"
"Νυχτερινός άγγελος"
"Το παλιό σπίτι"
"Καημός στη χαραυγή"
"Όταν θα βγάλω το χακί"
"Ψηλά στον Ακροκόρινθο"
"Ο μάγκας"
"Θάνατος στη λαχαναγορά".

Μαρία Δημητριάδη

Μετά τον "εφηβικό" Στέλιο Μαρκετάκη και πριν από την "ώριμη" Μαρία Δημητριάδη, η λαϊκή τραγουδίστρια Αλεξάνδρα (Κυριακάκη το επώνυμό της, αν και στη δισκογραφία δεν το χρησιμοποίησε ποτέ) είχε την ευκαιρία να τραγουδήσει κι αυτή τα τραγούδια "Για την Ελένη" σε δύο δισκογραφικές εκδόσεις. Τόσο στο δίσκο της "Η Αλεξάνδρα στα λαϊκά του Μάνου Χατζιδάκι", που κυκλοφόρησε το Μάη του 1980 όσο και σ' έναν επόμενο - εν έτει 1983 - με τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι στην πρώτη πλευρά και του Βασίλη Τσιτσάνη στην άλλη. Η Αλεξάνδρα ερμήνευσε τα τραγούδια χωρίς την αίσθηση του ενιαίου συνόλου, ανάκατα με άλλα μέσα στους δίσκους που αναφέραμε παραπάνω. Αυτό δε σημαίνει ότι απαξιώνεται η δική της συμβολή στο έργο. Είχαν μια ευγένεια και μια αλήθεια οι δικές της ερμηνείες, που "απαγορεύεται" να τις παραβλέψει κανείς. Το ενδιαφέρον, πάντως, είναι πως αυτά "τα απλοϊκά από μια πρώτη όψη τραγούδια", όπως τα χαρακτηρίζει παραπάνω ο δημιουργός τους, έτυχαν στη διάρκεια μιας δεκαετίας τριών ηχογραφήσεων, που η μια δε μοιάζει καθόλου με την άλλη...

Θα σας αφήσω εδώ με τους στίχους του τραγουδιού "Για την Ελένη", του μοναδικού στο δίσκο που υπογράφει στιχουργικά ο Μάνος Χατζιδάκις. Ο μύθος λέει ότι το έγραψε για χάρη της φίλης του Ελένης Γλύκατζη - Αρβελέρ...

Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ

Είκοσι χρόνια με ρωτάς
ποιος πήρε την Ελένη
μα εκείνη μόνη στο σχολειό
τον Πάρη περιμένει.

Είκοσι χρόνια με ρωτάς
ποιον αγαπάει η Ελένη
είναι στη Σπάρτη, στα νησιά
στην Τροία παντρεμένη.

Με ρωτούν για την Ελένη, αχ Ελένη
που 'ναι εικόνα δακρυσμένη
μα εγώ δεν απαντώ
την καρδιά μου τη σφραγίζω
και την πίκρα μου κεντώ.

Είκοσι χρόνια με ρωτάς
που θα βρεθεί η Ελένη
σα ζωγραφιά στην εκκλησιά
ή σαν κερί αναμμένη.

Είκοσι χρόνια με ρωτάς
που θάψαν την Ελένη
μπορεί στο Άργος, στους αγρούς
μπορεί στην οικουμένη.