Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μιαν απλή θεατρική παράσταση, αλλά στην ουσία με μια πολιτική πράξη. «Εδώ ψηφίζουνε;» ήταν η συνηθισμένη ερώτηση του κόσμου μπροστά στο ταμείο όταν πήγαινε να ζητήσει εισιτήριο, όπως αναφέρει στο εσώφυλλο του άλμπουμ ο συγγραφέας του έργου Ιάκωβος Καμπανέλλης κι αυτό νομίζω ότι τα λέει όλα...

«Το μεγάλο μας τσίρκο» ανέβηκε στις 22 Ιουνίου του 1973 στο θέατρο «Αθήναιον», σε μιαν εποχή όπου το δικτατορικό καθεστώς έπνεε τα λοίσθια και όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, έδειχνε το πιο σκληρό του πρόσωπο. Ήδη οι φοιτητές είχαν οχυρωθεί από τις αρχές του χρόνου στο Πολυτεχνείο και η αντίστροφη μέτρηση για την πτώση της χούντας είχε ξεκινήσει.

Μέσα σ' ένα τέτοιο κλίμα λοιπόν, η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος (που ήταν και ο σκηνοθέτης) αποφάσισαν ν' ανεβάσουν ένα έργο που θα διηγιόταν την ιστορία και τις ταλαιπωρίες του ελληνικού κράτους από τον ερχομό του Όθωνα το 1833 μέχρι την Κατοχή. Είπαν την ιδέα τους στον Καμπανέλλη, εκείνος άρχισε να γράφει κι αυτό που επακολούθησε, ίσως να μην έχει προηγούμενο στα θεατρικά χρονικά της χώρας μας. Έξω από το «Αθήναιον» σχηματίζονταν κάθε βράδυ ατέλειωτες ουρές από τον κόσμο που διψούσε να εκφραστεί ελεύθερα μετά από έξι χρόνια «στον γύψο»!

Η επιτυχία ήταν τεράστια, με αποτέλεσμα το έργο να μεταφερθεί τον επόμενο χειμώνα στο «Ακροπόλ» και το καλοκαίρι του 1974 να συνεχιστεί στο «Αθήναιον». Φυσικά οι αντιδράσεις από το καθεστώς δεν έλειψαν, καθώς Καρέζη και Καζάκος πέρασαν ένα μήνα στα κρατητήρια της Ασφάλειας με αποτέλεσμα να διακοπούν οι παραστάσεις από τα μέσα Οκτωβρίου ως τα μέσα Νοεμβρίου του 1973 και να ξαναρχίσουν μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

Η μουσική επένδυση ανατέθηκε στον Σταύρο Ξαρχάκο, ο οποίος είχε την έμπνευση να ζητήσει από τον αξέχαστο Νίκο Ξυλούρη να παίξει το ρόλο του τραγουδιστή - τελάλη. Εκείνος στην αρχή δεν ήθελε, αλλά με τα πολλά πείστηκε και σφράγισε με τις συγκλονιστικές ερμηνείες του την παράσταση που στις αρχές του 1974 κυκλοφόρησε σε διπλό άλμπουμ.

Δυστυχώς, σ' αυτόν δεν περιλαμβάνεται ολόκληρο το έργο αφού οι χρόνοι των δίσκων βινυλίου ήταν συγκεκριμένοι και περιορισμένοι. Ωστόσο, τα αποσπάσματα που ακούγονται φτάνουν και περισσεύουν για να δώσουν στον ακροατή το κλίμα μέσα στο οποίο έπαιζαν οι ηθοποιοί. Μπορεί η ηχογράφηση των κομματιών πρόζας που έγινε κατά τη διάρκεια της παράστασης να μην είναι η καλύτερη δυνατή, παρουσιάζει όμως ανάγλυφα τα μηνύματα που επεδίωκαν να περάσουν μέσα από αυτά.

Τα τραγούδια για το δίσκο ηχογραφήθηκαν τον Νοέμβριο του 1973 στο στούντιο "Polysound" (ηχολήπτης ο Γιάννης Σμυρναίος) που βρισκόταν στην οδό Πατησίων, λίγα μέτρα από το Πολυτεχνείο. Τραγουδιστής, συνθέτης και μουσικοί δέχονταν σχεδόν καθημερινά εκεί τις «επισκέψεις» των οργάνων της χούντας...

Δεν έχω να πω κάτι παραπάνω, πέρα του ότι πρόκειται για ένα άλμπουμ ντοκουμέντο που θα πρέπει να υπάρχει σε κάθε δισκοθήκη. Επίσης, η έκδοση συνοδεύεται από ένα δισκάκι 45 στροφών στη μια πλευρά του οποίου υπάρχει το συγκλονιστικό «Προσκύνημα» («Μαρία απ' τη Σπάρτη, Ορέστη απ' το Βόλο» για τους μη γνωρίζοντες) ερμηνευμένο από τον Νίκο Δημητράτο και το θίασο και στην άλλη το εξίσου μοναδικό «Ο άσωτος» με την Τζένη Καρέζη και το θίασο.

Στο εσώφυλλο του άλμπουμ υπάρχει ένα καλαίσθητο φωτογραφικό λεύκωμα από την παράσταση, αναλυτική αναφορά των συντελεστών της και σημείωμα του Ιάκωβου Καμπανέλλη, μέσα από το οποίο μεταφέρονται περιστατικά που έζησε ο ίδιος κατά τη διάρκεια των παραστάσεων. Η παραγωγή ήταν του Δημήτρη Μηλιόπουλου.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Έναρξις (Τζ. Καρέζη-Κ. Καζάκος)
2. Καλήν εσπέραν (Ν. Ξυλούρης και ο θίασος)
3. Ερχομός του Όθωνα (Τζ. Καρέζη-Κ. Καζάκος)
4. Τ' Ανάπλι (Ν. Ξυλούρης)
5. Περί γκιλοτίνας (Κ. Καζάκος)
6. Τραγούδι γκιλοτίνας (Σπ. Κωνσταντόπουλος-Τ. Περλέγκας-Ν. Ξυλούρης και ο θίασος)
7. 3η Σεπτεμβρίου (Τζ. Καρέζη-Κ. Καζάκος)
8. Φίλοι κι αδέλφια (Ν. Ξυλούρης και ο θίασος)
9. Τα του Κολοκοτρώνη (Δ. Παπαγιαννόπουλος)
10. Το μεγάλο μας τσίρκο (Τζ. Καρέζη-Ν. Ξυλούρης και ο θίασος)
11. Τελάλημα (Σπ. Κωνσταντόπουλος)
12. Μελούνα (Κ. Καζάκος)
13. Γυαλίσαν τα κουμπιά (Ν. Ξυλούρης)
14. Βενιζελικά (Κ. Καζάκος)
15. Ο μπροστάρης (Ν. Ξυλούρης)
16. Μικρά Ασία (Κ. Καζάκος)
17. Ο ξεριζωμός (Τζ. Καρέζη-Ν. Ξυλούρης)
18. Κατοχή (Κ. Καζάκος-Ν. Κούρος)
19. Και παν και πάνε (Ν. Ξυλούρης και ο θίασος)
20. Επινίκια (Τζ. Καρέζη-Κ. Καζάκος-Στ. Ξαρχάκος-Ν. Ξυλούρης και ο θίασος)

Η πτώση της δικτατορίας δε θα μπορούσε ν' αφήσει ανεπηρέαστα και τα μουσικά μας πράγματα, καθώς άρχισαν να βγαίνουν σωρηδόν «επαναστατικοί» και «αγωνιστικοί» δίσκοι με στόχο να εκμεταλλευθούν το ξέσπασμα ελευθερίας του λαού από επτά χρόνια στο σκοτάδι. Το κυριότερο γεγονός όμως ήταν η επιστροφή και η ελεύθερη κυκλοφορία όλων των έργων (παλιών και νέων) του Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος για μιαν επταετία ήταν απαγορευμένος. Είχαμε λοιπόν το φαινόμενο της απόλυτης κατάχρησης της μουσικής του συνθέτη από εκεί που υπήρχε πλήρης απαγόρευση, χωρίς αυτό απαραίτητα να θεωρείται κακό...

Στο συγκεκριμένο πλαίσιο λοιπόν, η Αλίκη Βουγιουκλάκη του ζήτησε να γράψει τη μουσική για το έργο του Γεωργίου Ρούσσου «Μαντώ Μαυρογένους» που επρόκειτο ν' ανεβάσει τον Σεπτέμβριο του 1974 μαζί με τον Μάνο Κατράκη σε σκηνοθεσία Κωστή Μιχαηλίδη. Έτσι κι έγινε και τον Δεκέμβριο εκείνης της χρονιάς κυκλοφόρησε ένας δίσκος με δώδεκα τραγούδια από την παράσταση σε στίχους του Βαγγέλη Γκούφα. Ερμηνευτές ήταν η Χάρις Αλεξίου, ο Κώστας Σμοκοβίτης, ο πρωτοεμφανιζόμενος δισκογραφικά Βασίλης Παπακωνσταντίνου (ανακάλυψη του Μίκη κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο εξωτερικό!) και η Βουγιουκλάκη με τον Κατράκη, συνοδεία χορωδίας.

Το ύφος και οι στίχοι των κομματιών είναι προσαρμοσμένα στο κλίμα της εποχής, δηλαδή «εμβατηριακά» και με έντονες «αγωνιστικές» διαθέσεις χωρίς να λείπουν και οι λαϊκές «πινελιές». Σε γενικές γραμμές πρόκειται για έναν αρκετά καλό δίσκο που αξίζει ν' ανακαλύψετε, ασχέτως αν η θεματολογία του θεωρείται σήμερα «ξεπερασμένη».

Στο εσώφυλλο του άλμπουμ υπάρχει σημείωμα του Θεοδωράκη και οι στίχοι όλων των τραγουδιών. Η παραγωγή ήταν του Αχιλλέα Θεοφίλου και η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της Columbia με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο και βοηθό τον Μίμη Καννή. Η μακέτα του εξωφύλλου ήταν του Σπύρου Βασιλείου, τη μουσική επιμέλεια είχε ο στενός συνεργάτης του συνθέτη Γιάννης Διδίλης και σολίστ στο μπουζούκι ήταν ο Λάκης Καρνέζης.

Να επισημάνω ότι το ίδιο έργο μεταφέρθηκε στην τηλεόραση το 1983 για λογαριασμό της ΕΡΤ με πρωταγωνιστές - αν δε με απατά η μνήμη μου - την Κάτια Δανδουλάκη και τον Σταύρο Ξενίδη...

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Το τραγούδι των καρμπονάρων (Β. Παπακωνσταντίνου και χορωδία)
2. Χάι-χάι (Χ. Αλεξίου)
3. Βογγά το κάστρο τ' Αναπλιού (Κ. Σμοκοβίτης)
4. Της βροχής νερό (Αλ. Βουγιουκλάκη)
5. Κανόνια το βαρούνε (Β. Παπακωνσταντίνου και χορωδία)
6. Βάνω το χάρο πισωκάπουλα (Χ. Αλεξίου)
7. Άντε μια (Β. Παπακωνσταντίνου και χορωδία)
8. Κυρά-Παναγιά (Χ. Αλεξίου και χορωδία)
9. Ελάτε μ' έναν πόθο (Μ. Κατράκης και χορωδία)
10. Ακόμα τούτη η άνοιξη (Κ. Σμοκοβίτης και χορωδία)
11. Νανούρισμα (Χ. Αλεξίου)
12. Εδώ δεν προσκυνήσανε (Β. Παπακωνσταντίνου και χορωδία)

Τον Νοέμβριο του 1978 ο Τόλης Βοσκόπουλος αποφασίζει να επιστρέψει στο θέατρο έπειτα από έξι χρόνια και την τεράστια επιτυχία του έργου «Οι ερασταί του ονείρου» του Γιάννη Δαλιανίδη, στο οποίο συμπρωταγωνιστούσε με τη Ζωή Λάσκαρη το καλοκαίρι του 1972. Ανεβάζει λοιπόν στο θέατρο «Βέμπο» το μιούζικαλ «Τραγούδα θεατρίνε» σε κείμενο του Σταμάτη Φιλιππούλη και συμπρωταγωνιστές τη Μαρία Αλιφέρη και τον Ανδρέα Φιλιππίδη.

Ταυτόχρονα με την έναρξη των παραστάσεων κυκλοφορεί και ο δίσκος με τα τραγούδια που έγραψε ο Γιώργος Θεοδοσιάδης σε στίχους του Ηλία Λυμπερόπουλου, ο οποίος ήταν από τους βασικούς συνεργάτες του Βοσκόπουλου σχεδόν από την αρχή της καριέρας του στην πίστα.

Μέσα από το άλμπουμ θα ξεχωρίσει το ομότιτλο κομμάτι που υπάρχει στην αρχή και στο τέλος του, καθώς επίσης και τα «Με βρήκε δύσκολη στιγμή», «Ετούτο το παράξενο μεθύσι» και «Θα τη βρω την άκρη». Οι πωλήσεις ξεπέρασαν το «χρυσό» όριο των 50.000 αντιτύπων!

Ήταν η τελευταία εμφάνιση του Τόλη Βοσκόπουλου στο θεατρικό σανίδι για τα επόμενα είκοσι χρόνια, καθώς τον ξαναείδαμε το 1998 στο «Ήρθες σαν όνειρο» με συμπρωταγωνίστρια τη σύζυγό του Άντζελα Γκερέκου...

Η παραγωγή του δίσκου ήταν του Αχιλλέα Θεοφίλου και η ηχογράφηση έγινε στο στούντιο Polysound με ηχολήπτη τον Γιάννη Σμυρναίο. Στις δεύτερες φωνές ακούγεται η Μαρινέλλα...

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Τραγούδα θεατρίνε
2. Ετούτο το παράξενο μεθύσι
3. Με βρήκε δύσκολη στιγμή
4. Δύσκολος ο δρόμος
5. Κι αναρωτιέμαι
6. Α, ρε ζωή
7. Ε, και λοιπόν
8. Μαζί σου βρήκα το δρόμο μου
9. Θα τη βρω την άκρη
10. Μελαχρινή γειτόνισσα
11. Θυμάμαι
12. Τραγούδα θεατρίνε