Ο πρώτος μεγάλος δίσκος του Μάνου Λοΐζου χωρίς τη στιχουργική συνδρομή του Λευτέρη Παπαδόπουλου, έπειτα από τρεις δουλειές των δυο τους που γνώρισαν τεράστια επιτυχία («Ο σταθμός», «Θαλασσογραφίες», «Να 'χαμε τι να 'χαμε»). Σε μια εποχή που το δικτατορικό καθεστώς πνέει τα λοίσθια και το φοιτητικό κίνημα βρίσκεται στο αποκορύφωμά του, ο συνθέτης κάνει στροφή στο μουσικό του ύφος και συνεργάζεται με τον κορυφαίο ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου για ένα δίσκο με σαφή πολιτικά μηνύματα.

Πέρα από αυτό, εμπιστεύεται τα τραγούδια του σε τρία νέα πρόσωπα, δύο εκ των οποίων κάνουν την πρώτη τους δισκογραφική εμφάνιση: Πρόκειται για τον Κώστα Σμοκοβίτη (έχω αναφερθεί στο παρελθόν στην εξαιρετική φωνή του και στο πόσο άδικα χάθηκε από το χώρο) και την Αλέκα Αλιμπέρτη, που ουσιαστικά ήταν τραγουδίστρια «μιας χρήσης». Και τούτο γιατί ο Λοΐζος έψαχνε μια φωνή που να θυμίζει τη Μαρία Φαραντούρη, η οποία από το 1967 βρισκόταν στο εξωτερικό με τον Μίκη Θεοδωράκη. Άρχισε λοιπόν να ακούει διάφορες κοπέλες, μέχρι που σταμάτησε στην Αλιμπέρτη που ωστόσο ήταν εντελώς άπειρη και χρειάστηκε να γίνουν πολλές πρόβες για να μπορέσει να μάθει καλά τα τραγούδια.

Όσο για τη Χάρις Αλεξίου, είχε ήδη γίνει γνωστή από τη συνεργασία της με τον Απόστολο Καλδάρα στη «Μικρά Ασία» και τον «Βυζαντινό εσπερινό». Όμως, γνωρίζοντας ο συνθέτης ότι είναι λαϊκή τραγουδίστρια, είχε αμφιβολίες σχετικά με το αν θα μπορούσε να ερμηνεύσει σωστά τα κομμάτια του «Καλημέρα ήλιε» μια και δεν είχαν αυτό το ύφος - τουλάχιστον τα περισσότερα. Φυσικά, το αποτέλεσμα τον διέψευσε και δεν επιβεβαίωσε τις ανησυχίες του, οπότε μπήκαν τα θεμέλια για μια πολύ δυνατή φιλία που επισφραγίστηκε το 1979 με τα περίφημα «Τραγούδια της Χαρούλας»...

Οι ηχογραφήσεις του δίσκου έγιναν στα τέλη του 1973, μια εποχή ιδιαίτερα ταραγμένη με αποκορύφωμα τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και την ουσιαστική κατάρρευση του καθεστώτος της 21ης Απριλίου. Με όλα αυτά, το άλμπουμ κυκλοφόρησε γύρω στο Πάσχα του 1974 κι αν και τότε δε γνώρισε ιδιαίτερη εμπορική επιτυχία, στα χρόνια που ακολούθησαν ορισμένα από τα τραγούδια του βγήκαν στην επιφάνεια και συχνά-πυκνά ακούγονται ως τις ημέρες μας - όσο βεβαίως επιτρέπει το σκουπιδαριό που κατέκλυσε τα ραδιόφωνα...

Πρώτο και καλύτερο το ομότιτλο, το οποίο έγινε και ύμνος πολιτικού κόμματος χωρίς φυσικά ο Λοΐζος να επιδιώξει ποτέ κάτι τέτοιο. Άλλωστε όταν το έγραψε, ο συγκεκριμένος πολιτικός φορέας δεν είχε καν δημιουργηθεί και ο ιδρυτής του βρισκόταν στο εξωτερικό. Επιπλέον, το μουσικό θέμα του χρησιμοποιήθηκε σε κινηματογραφική ταινία με διαφορετικούς στίχους κι ερμηνευμένο από τη Χάρις Αλεξίου πριν κυκλοφορήσει σε δίσκο.

Ακολούθησαν σε απήχηση και δημοτικότητα το πασίγνωστο «Μια καλημέρα» και τα λογοκριμένα «Ποιος το ξέρει» και «Δώδεκα παιδιά» που αρχικά είχαν άλλους στίχους, όμως για ευνόητους λόγους έγιναν κάποιες «διορθώσεις».

Πολύ καλές στιγμές του δίσκου - χωρίς να υστερούν οι υπόλοιπες - είναι και τα «Θα έρθει μόνο μια στιγμή», «Όταν σε είδα να ξυπνάς» και «Με φάρο το φεγγάρι», καθώς και η δεύτερη ερμηνευτική απόπειρα του Λοΐζου μετά τον υπέροχο «Σεβάχ», τραγουδώντας το «Κανένας δε μου μίλησε» με τη χαρακτηριστική φωνή του.

Παραγωγός ήταν ο Αχιλλέας Θεοφίλου, ενώ η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της Columbia με ηχολήπτες τους Στέλιο Γιαννακόπουλο και Γιώργο Κωνσταντόπουλο και Polysound με ηχολήπτη τον Γιάννη Σμυρναίο. Βοηθός ήταν ο Μίμης Καννής.

Το θέμα του εξωφύλλου προέρχεται από φωτογραφία που τράβηξε ο Ντίμης Αργυρόπουλος στις 17 Ιανουαρίου 1971.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Θα έρθει μόνο μια στιγμή (Αλ. Αλιμπέρτη και χορωδία)
2. Χτύπησαν αργά (Κ. Σμοκοβίτης και χορωδία)
3. Μια καλημέρα (Χ. Αλεξίου)
4. Όταν σε είδα να ξυπνάς (Κ. Σμοκοβίτης και χορωδία)
5. Με φάρο το φεγγάρι (Χ. Αλεξίου)
6. Δώδεκα παιδιά (Ορχηστρικό)
7. Ποιος το ξέρει (Στίχοι Μ. Λοϊζου) (Χ. Αλεξίου)
8. Ας μην είχες τόσα λάθη (Κ. Σμοκοβίτης)
9. Τι να το κάνεις το κορμί (Χ. Αλεξίου)
10. Δώδεκα παιδιά (Κ. Σμοκοβίτης και χορωδία)
11. Κανένας δε μου μίλησε (Μ. Λοϊζος)
12. Καλημέρα ήλιε (Στίχοι Μ. Λοϊζου) (Κ. Σμοκοβίτης - Αλ. Αλιμπέρτη και χορωδία)

Πρόκειται για την πρώτη ολοκληρωμένη δισκογραφική δουλειά του Λοΐζου μετά τη μεταπολίτευση, η οποία περιλαμβάνει τραγούδια που στην πλειονότητά τους είχαν γραφτεί στα χρόνια της δικτατορίας αλλά δεν είχαν κυκλοφορήσει για ευνόητους λόγους. Ουσιαστικά δεν πρόκειται για καινούργια κομμάτια, ωστόσο τα δέκα από αυτά βγήκαν για πρώτη φορά σε δίσκο κι έκαναν ιδιαίτερη αίσθηση σε μιαν εποχή γεμάτη ενθουσιασμό από την απαλλαγή του καθεστώτος της 21ης Απριλίου.

Χωρίς τη μέγγενη της λογοκρισίας λοιπόν, ο συνθέτης ηχογραφεί αυτές τις δημιουργίες του τον Νοέμβριο του 1974 επιλέγοντας να ερμηνεύσει ο ίδιος τις περισσότερες. Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε κάποια από τα κομμάτια να πει ο Μανώλης Ρασούλης, ο οποίος ωστόσο το βράδυ που επρόκειτο να γίνει η ηχογράφηση πήγε στο στούντιο με «γδαρμένη» τη φωνή του επειδή συμμετείχε σε μία από τις συνηθισμένες διαδηλώσεις της εποχής!

Ουδέν κακόν αμιγές καλού βεβαίως, καθώς πιστεύω ότι οι ερμηνείες του Λοΐζου είναι μοναδικές, αξεπέραστες, τρυφερές κι ευαίσθητες. Ας μη ξεχνάμε ότι με τη δική του φωνή πέρασαν στην ιστορία ο «Δρόμος» (δεύτερη και πιο ρυθμική εκτέλεση μετά από εκείνη της Σούλας Μπιρμπίλη το 1965), ο «Τσε», ο «Μέρμηγκας», το «Μη με ρωτάς» και φυσικά το αγαπημένο μου «Ακορντεόν» που συγκινούμαι κάθε φορά που το ακούω.

Παράλληλα, ο Λοΐζος επιλέγει να ηχογραφήσει ο ίδιος και το πρώτο τραγούδι του που κυκλοφόρησε σε δίσκο, το «Τραγούδι του δρόμου» σε ποίηση Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και απόδοση στα ελληνικά του Νίκου Γκάτσου. Το είχε πρωτοπεί το 1962 ο Γιώργος Μούτσιος, αλλά με στυλ βαρύτονου και λογοκριμένους στίχους...

Επίσης, υπάρχει σε δεύτερη εκτέλεση και το «Δώδεκα παιδιά» που είχε ερμηνεύσει ο Κώστας Σμοκοβίτης λίγο καιρό νωρίτερα στο άλμπουμ «Καλημέρα ήλιε». Το playback είναι το ίδιο, αλλά εδώ παρουσιάζεται με τους κανονικούς στίχους που είχε γράψει ο Δημήτρης Χριστοδούλου και στην πρώτη εκτέλεση είχαν λογοκριθεί.

Πέραν του Λοΐζου, στο δίσκο συμμετέχουν η Αλέκα Αλιμπέρτη που πήρε μέρος και στο «Καλημέρα ήλιε» και σε πρώτη δισκογραφική εμφάνιση (παράλληλα με την κυκλοφορία του «Προδομένου λαού» του Μίκη Θεοδωράκη) ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Ο ίδιος έχει αναφέρει πολλές φορές ότι μόλις ο Μίκης τον πήγε στην εταιρεία, ο πρώτος που ζήτησε να γνωρίσει ήταν ο αξέχαστος Μάνος. Έτσι κι έγινε. Ο Λοΐζος τον άκουσε, του άρεσε και του έδωσε δύο τραγούδια που αποτέλεσαν ένα δυνατό ξεκίνημα για μια πλούσια και γεμάτη επιτυχίες καριέρα: Τον «Στρατιώτη» και τον «Τρίτο παγκόσμιο» (πιο γνωστό ως «Ο Πέτρος, ο Γιόχαν κι ο Φραντς»)...

Την εποχή των ηχογραφήσεων του άλμπουμ, ο στενός φίλος, συνεργάτης και κουμπάρος του Μάνου, Λευτέρης Παπαδόπουλος, επέμενε ότι τα τραγούδια που δόθηκαν στην Αλιμπέρτη έπρεπε να τα είχε πει η Χάρις Αλεξίου. Ο Λοΐζος όμως του έλεγε ότι αυτή ήταν μια φωνή «νυχτερινού κέντρου» κι ότι ο ίδιος προσπαθούσε να ξεφύγει από τέτοιες! Φυσικά, ο «Αρχηγός» έγινε πιο γνωστός το 1979 όταν τον ερμήνευσε η Χαρούλα με αφορμή την «επετειακή» έκδοση του διπλού δίσκου «Μάνος Λοΐζος: Πρώτες εκτελέσεις». Το 1980 η ίδια επανεκτέλεσε τα «Συρματοπλέγματα» για ένα ανάλογο άλμπουμ αφιερωμένο στον Λευτέρη Παπαδόπουλο («Τα τραγούδια του Νότη»), ενώ το 1985 πέρασε με τη φωνή της στη δισκογραφία και το «Θα κλείσω το παράθυρο» μέσα από τη ζωντανή ηχογράφηση της συναυλίας στο Ολυμπιακό Στάδιο για τα τρία χρόνια από τη «φυγή» του Μάνου...

Στο εσώφυλλο του άλμπουμ υπάρχουν όλοι οι στίχοι των τραγουδιών, φωτογραφίες της Αλιμπέρτη και του Παπακωνσταντίνου, καθώς κι επεξηγηματικό σημείωμα του Λοΐζου για τα τραγούδια που περιλαμβάνει. Η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της Columbia με ηχολήπτη τον Στέλιο Γιαννακόπουλο και βοηθούς τον Μίμη Καννή και τον Γιώργο Τζάννες. Στο οπισθόφυλλο, βρίσκουμε μια επιβλητική φωτογραφία του αξέχαστου συνθέτη.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Ο δρόμος (Κ. Μητροπούλου) Μ. Λοϊζος
2. Ο αρχηγός (Λ. Παπαδόπουλου) Αλ. Αλιμπέρτη
3. Ο μέρμηγκας (Μ. Λοϊζου) Μ. Λοϊζος
4. Μη με ρωτάς (Λ. Παπαδόπουλου) Μ. Λοϊζος
5. Συρματοπλέγματα (Λ. Παπαδόπουλου) Αλ. Αλιμπέρτη
6. Ο στρατιώτης (Κ. Μητροπούλου) Β. Παπακωνσταντίνου
7. Τσε (Μ. Λοϊζου) Μ. Λοϊζος
8. Θα κλείσω το παράθυρο (Λ. Παπαδόπουλου) Αλ. Αλιμπέρτη
9. Το ακορντεόν (Γ. Νεγρεπόντη) Μ. Λοϊζος
10. Δώδεκα παιδιά (Δ. Χριστοδούλου) Χορωδία Γ. Κακίτση
11. Το τραγούδι του δρόμου (Φ. Γ. Λόρκα-απόδοση Ν. Γκάτσου) Μ. Λοϊζος
12. Τρίτος παγκόσμιος (Γ. Νεγρεπόντη) Β. Παπακωνσταντίνου

Άλλη μια δουλειά του Λοΐζου με παλαιότερο υλικό, το οποίο όμως εκδίδεται για πρώτη φορά δισκογραφικά το Νοέμβριο του 1975. Τα τραγούδια είχαν γραφτεί στα μέσα του 1966 και τον Φεβρουάριο του 1967 είχαν πρωτοπαρουσιαστεί στη Φοιτητική Εβδομάδα της Ανωτάτης Βιομηχανικής με ερμηνευτές τη Μαρία Φαραντούρη και τον Γιώργο Ζωγράφο. Έγιναν και κάποιες άλλες συναυλίες με τη συμμετοχή του Διονύση Σαββόπουλου και του Γιώργου Μούτσιου, ενώ επρόκειτο να γίνει και μία στις 21 Απριλίου 1967 αλλά την πρόλαβαν τα τανκς...

Το θέμα τους δεν είναι άλλο από τις φυλετικές διακρίσεις της εποχής εκείνης και της άνισης μεταχείρισης των νέγρων έναντι των λευκών. Ο Γιάννης Νεγρεπόντης (Ξυνοτρούλιας το πραγματικό του επώνυμο) περιγράφει περιστατικά από αυτή την εποχή, τασσόμενος σαφώς υπέρ της ισότητας όλων των φυλών της γης και η Φαραντούρη τα ερμηνεύει ιδανικά, στην πρώτη και τελευταία της δισκογραφική συνεργασία με τον Λοΐζο. Στα μέσα του 1982 οι δυο τους ετοίμαζαν ένα δίσκο πάνω σε ποίηση του Ναζίμ Χικμέτ, ωστόσο αυτός δεν έγινε ποτέ λόγω της «αναχώρησης» του Μάνου...

Η αλήθεια είναι ότι έγιναν κάποιες προσπάθειες ματαίωσης της έκδοσης των «Νέγρικων» από την πρώτη κιόλας στιγμή που γράφτηκαν, από ορισμένους οι οποίοι διέδιδαν ότι ο Μάκης Μάτσας τα είχε ακούσει και δεν του άρεσαν. Κάτι τέτοιο δεν ίσχυε, αφού ο διευθυντής της εταιρείας ενθουσιάστηκε και είχε ζητήσει να ηχογραφηθούν από το 1967, όμως τα πάντα ματαιώθηκαν λόγω της δικτατορίας. Φτάσαμε λοιπόν στις 26 Σεπτεμβρίου 1975, όταν οι συντελεστές μπήκαν στο στούντιο για να ξεκινήσουν την ηχογράφηση η οποία ολοκληρώθηκε στις 19 Νοεμβρίου. Στο δίσκο συμμετέχει ο Μανώλης Ρασούλης.

Από αυτό το άλμπουμ έγινε πασίγνωστος ο «Γέρο νέγρο Τζιμ» κι ακούστηκαν πολύ τα «Στον πόλεμο ο Τζο», «Ο νέγρος ο ζωγράφος» και «Κρίμα σε σένα νέγρο Μπιγκ». Το μουσικό ύφος των τραγουδιών δεν έχει καμία σχέση με εκείνο που καθιερώθηκε ο Λοΐζος, αφού απουσιάζει παντελώς το λαϊκό στοιχείο. Και πώς θα μπορούσε άλλωστε να υπάρχει, αφού πρόκειται για κομμάτια με εξειδικευμένο περιεχόμενο...

Θέλω να σταθώ ιδιαίτερα στη συσκευασία του δίσκου, η οποία είναι εξαιρετική. Μοιάζει με ...πορτοφόλι καθώς ο άσπρος κύκλος που βλέπετε στο εξώφυλλο ...ξεκουμπώνει και η θήκη ανοίγει στα τέσσερα σαν μεγάλος φάκελος! Μέσα υπάρχουν όλοι οι στίχοι των τραγουδιών, φωτογραφίες με νέγρους, σημείωμα του συνθέτη, τα ονόματα των μουσικών που παίζουν και μια μεγάλη προσωπογραφία της Μαρίας Φαραντούρη στη θέση που βρίσκεται ο δίσκος.

Παραγωγός ήταν ο Αχιλλέας Θεοφίλου και η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της Columbia με ηχολήπτη τον Στέλιο Γιαννακόπουλο και βοηθούς τον Μίμη Καννή και τον Μανώλη Ψαρρά.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Ο νέγρος ο ζωγράφος
2. Ο γέρο νέγρο Τζιμ
3. Τι έχουν να χωρίσουνε
4. Προσευχή
5. Στον πόλεμο ο Τζο
6. Κρίμα σε σένα νέγρο Μπιγκ
7. Για δυο δολάρια
8. Η πόρνη η Τζέιν
9. Ο δικαστής ο Μπερντ
10. Κι αν συ λευκός, νέγρος εγώ