Την Τρίτη 8 Απριλίου συμπληρώθηκαν 18 χρόνια από τότε που έφυγε από τη ζωή ο Απόστολος Καλδάρας, ένας από τους σπουδαιότερους και σημαντικότερους συνθέτες που ανέδειξε το ελληνικό τραγούδι. Η στήλη ως έναν ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη του, παρουσιάζει τρεις δίσκους του που ο καθένας τους εντάσσεται σε ισάριθμες «κατηγορίες»: Στους «κλασικούς», στους σχετικά άγνωστους και στα «άπαντα» του συνθέτη.

Τι μπορεί να γράψει κάποιος άραγε γι' αυτό το δίσκο που περιλαμβάνεται στους πιο «κλασικούς» στην ιστορία της ελληνικής μουσικής; Έχουν περάσει 36 ολόκληρα χρόνια από τότε που κυκλοφόρησε (μέσα του 1972), αλλά μέχρι τις μέρες μας εξακολουθεί και παραμένει «φρέσκος» και «ζωντανός». Αποτελεί σημείο αναφοράς για τη δισκογραφία στη χώρα μας και δικαίως, αφού όσοι συμμετείχαν σ' αυτόν έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους και η επιβράβευση του κοινού ήταν άμεση, αφού το άλμπουμ ξεπέρασε τότε τις 50.000 αντίτυπα και σήμερα θα πρέπει να πλησιάζει στο ένα εκατομμύριο!

Η δουλειά «γεννήθηκε» με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή, μιαν από τις πιο μαύρες σελίδες στην ιστορία της πατρίδας μας. Ο Απόστολος Καλδάρας γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Τρίκαλα, όπου είχαν καταφύγει χιλιάδες πρόσφυγες και ζώντας από κοντά το δράμα και τις προσπάθειες να σταθούν ξανά στα πόδια τους, έκλεισε μέσα στην ψυχή του όλες αυτές τις εικόνες. Σχεδόν μισό αιώνα μετά, τις αποτύπωσε ηχητικά στο πεντάγραμμο και σημάδεψε ανεξίτηλα την ελληνική δισκογραφία.

Οι στίχοι του Πυθαγόρα είναι κυριολεκτικά και χωρίς την παραμικρή υπερβολή συγκλονιστικοί. Ακόμη κι εκείνοι που υποτιμούσαν το μέχρι τότε έργο του, κατηγορώντας τον ότι έγραφε μόνον «ελαφρά και απλοϊκά τραγουδάκια», αναγκάστηκαν να τον παραδεχτούν και ουσιαστικά με αυτό το δίσκο καθιερώθηκε οριστικά και αμετάκλητα στο χώρο μέχρι το πρόωρο τέλος του.

Όσο για τους ερμηνευτές, τα λόγια είναι περιττά. Ο Γιώργος Νταλάρας και η ουσιαστικά πρωτοεμφανιζόμενη Χάρις Αλεξίου ερμηνεύουν ιδανικά αυτό το έργο και κάνουν ένα τεράστιο άλμα προς τα εμπρός στην καριέρα τους. Σύμφωνα με πληροφορίες της εποχής, αρχικά τα τραγούδια που λέει ο Νταλάρας ήταν προορισμένα για τον Στέλιο Καζαντζίδη, όμως η δουλειά δεν προχώρησε κι εν συνεχεία ακούστηκε το όνομα του Κώστα Σμοκοβίτη, ωστόσο προτιμήθηκε τελικώς ο Νταλάρας όχι μόνο λόγω αξίας, αλλά και για λόγους εμπορικότητας.

Για τα τραγούδια δεν θα κάνω το παραμικρό σχόλιο, αφού όλα είναι πασίγνωστα, αγαπημένα κι έχουν περάσει στην ιστορία της ελληνικής μουσικής. Θα αναφέρω μόνον ότι στο «Τι να θυμηθώ τι να ξεχάσω» η επιβλητική και μοναδική φωνή του Γιάννη Φέρτη που ακούγεται ν' απαγγέλει στην αρχή του κομματιού δίνει άλλη οντότητα σ' αυτό κι εκφράζει μέσα σε λίγα λόγια όλο τον Γολγοθά που πέρασαν οι συμπατριώτες μας.

Επίσης, στην πρώτη έκδοση του δίσκου στο δεύτερο κουπλέ της «Γιορτής ζεϊμπέκηδων» ο Νταλάρας τραγουδά «Κράτα ρε καρδιά λένε τα παιδιά, μέχρι να λευτερωθούμε απ' τον Κεχαγιά». Η φράση αυτή κόπηκε στη συνέχεια από τη λογοκρισία της χούντας για ευνόητους λόγους και σε όλες τις επανεκδόσεις μέχρι σήμερα είτε σε βινύλιο είτε σε CD, περιέργως δεν περιλήφθηκε ποτέ η πρώτη εκτέλεση του τραγουδιού...

Το άλμπουμ κυκλοφόρησε με εξασέλιδο ένθετο στο οποίο περιλαμβάνονται οι στίχοι των τραγουδιών, φωτογραφίες πριν και μετά την καταστροφή και σημείωμα του Χρήστου Σολομωνίδη για την τραγικότητα των στιγμών.

Τα τραγούδια του δίσκου
1) Μες στου Βοσπόρου τα στενά (Γ. Νταλάρας)
2) Οι καμπάνες της Αγια-Σοφιάς (Γ. Νταλάρας)
3) Δυο παλικάρια απ' τ' Αϊβαλί (Χ. Αλεξίου)
4) Η προσφυγιά (Γ. Νταλάρας)
5) Πέτρα-πέτρα χτίσαμε (Γ. Νταλάρας)
6) Η Σμύρνη (Γ. Νταλάρας)
7) Γιορτή ζεϊμπέκηδων (Γ. Νταλάρας)
8) Το σπίτι μου το πατρικό (Γ. Νταλάρας)
9) Πήρε φωτιά το Κορδελιό (Χ. Αλεξίου)
10) Τι να θυμηθώ τι να ξεχάσω (Γ. Νταλάρας)
11) Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς (Χ. Αλεξίου)

Το «δίδυμο» της «Μικράς Ασίας» σμίγει ξανά για μιαν ολοκληρωμένη δουλειά τέσσερα χρόνια αργότερα (1976), χωρίς όμως την επιτυχία της προηγούμενης. «Τα σήμαντρα» δεν ...χτύπησαν όσον αφορά τις πωλήσεις αυτού του άλμπουμ, το οποίο μέχρι σήμερα παραμένει στη σκιά των έργων του Απόστολου Καλδάρα και τα τραγούδια που περιλαμβάνει δεν είναι ιδιαίτερα (για την ακρίβεια καθόλου) γνωστά.
Κι όμως, άξιζε καλύτερης τύχης αφού και τα κομμάτια είναι αρκετά καλά, αλλά και οι ερμηνευτές ιδιαίτερα σημαντικοί. Ειδικά η Βίκυ Μοσχολιού, η οποία εδώ κλείνει τον κύκλο της δισκογραφικής της συνεργασίας με τον συνθέτη που είχε ανοίξει στα μισά της δεκαετίας του '60 και είναι γεμάτος επιτυχίες («Δεν ξέρω πόσο σ' αγαπώ», «Ένα αστέρι πέφτει-πέφτει», «Μην τα φιλάς τα μάτια μου» κ.ά.).

«Παιδί» του Απόστολου Καλδάρα είναι και ο έτερος ερμηνευτής του δίσκου, ο Νίκος Νομικός στην πρώτη «ενήλικη» παρουσία του στη δισκογραφία. Και λέμε «ενήλικη» γιατί το πρώτο του τραγούδι το ηχογράφησε το 1962 σε ηλικία μόλις ...εννέα ετών με τίτλο «Ο Νικολάκης το τζιτζίκι» σε μουσική και στίχους του συνθέτη! Εδώ, 14 χρόνια μετά έχει αρχίσει να ωριμάζει και ξεκινά μια πορεία στο τραγούδι που θα του φέρει πολλές επιτυχίες και όμορφα τραγούδια που όλοι μας ακόμη και σήμερα σιγοτραγουδάμε («Δροσοσταλιά μου», «Θάλασσα-θάλασσα», «Μόνος γυρίζω στη Σαλονίκη» κ.ά.).

Για να επιστρέψουμε στα «Σήμαντρα», περιλαμβάνουν αρκετά καλές στιγμές όπως το «Γιατί πεθαίνουν τα πουλιά», το ομότιτλο ή το «Φέρτε βόλια», τα οποία όμως - όπως είπαμε και παραπάνω - δεν «πέρασαν» στον κόσμο κι έμειναν στην αφάνεια. Ωστόσο, ποτέ δεν είναι αργά για μια εκ νέου προσέγγιση κάποιων δίσκων που αξίζουν μια δεύτερη ευκαιρία...

Παραγωγός ήταν ο Γιώργος Μακράκης και η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της Columbia με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο.

Τα τραγούδια του δίσκου
1) Γιατί πεθαίνουν τα πουλιά (Β. Μοσχολιού)
2) Αποστόλης (Ν. Νομικός-Απ. Καλδάρας)
3) Ποιος θα μου πει (Β. Μοσχολιού)
4) Θηλυκός αλήτης (Β. Μοσχολιού)
5) Οι ξένες αγκαλιές (Ν. Νομικός)
6) Παράπονο κανένα (Β. Μοσχολιού-Απ. Καλδάρας)
7) Τα σήμαντρα (Β. Μοσχολιού)
8) Τα γέρικα καράβια (Ν. Νομικός)
9) Στις εννιά το βράδυ (Β. Μοσχολιού)
10) Έμπα μες στ' αμάξι (Ν. Νομικός)
11) Φέρτε βόλια (Ν. Νομικός)
12) Αποχαιρετισμός (Β. Μοσχολιού)

Πρόκειται για ένα διπλό δίσκο - συλλογή τριάντα «κλασικών» τραγουδιών του Απόστολου Καλδάρα που κυκλοφόρησε ένα χρόνο και δύο μήνες μετά το θάνατό του, δηλαδή τον Ιούνιο του 1991. Εδώ συναντάμε και τις πρώτες ενδείξεις της επικείμενης ένωσης της «Μίνως Μάτσας και Υιός» με την - πνέουσα τα λοίσθια τότε - "Columbia", αφού μπορεί το άλμπουμ να κυκλοφόρησε με το σήμα και τους κωδικούς της "MINOS", όμως η καθεμιά από τις δύο εταιρείες έχει από 15 τραγούδια του ρεπερτορίου της στους δύο δίσκους. Δηλαδή, ακριβώς τα μισά...

Δε χρειάζεται να πούμε πολλά πράγματα όσον αφορά τα τραγούδια, αφού όλα είναι πασίγνωστα και πλέον «κλασικά». Ωστόσο, θα «γκρινιάξουμε» για την πλήρη απουσία κομματιών από τις δύο σπουδαιότερες ολοκληρωμένες δουλειές του συνθέτη («Μικρά Ασία» και «Βυζαντινός Εσπερινός») και τα αρκετά λάθη που υπάρχουν όσον αφορά τις χρονολογίες των τραγουδιών που υπάρχουν σε τούτη τη συλλογή.

Θα επικροτήσουμε όμως την αναφορά στις πρώτες εκτελέσεις τους (όταν χρειάζεται) και στη χρησιμοποίηση της φωνής του Απόστολου Καλδάρα πριν το πρώτο και μετά το τελευταίο τραγούδι του διπλού άλμπουμ, ως ηχητικό ντοκουμέντο στο οποίο μιλά για την καριέρα του. Εννοείται ότι οι επιτυχίες του συνθέτη είναι πολλές περισσότερες από τριάντα που περιλαμβάνονται εδώ, αλλά ως γνωστόν τα χρονικά περιθώρια των δίσκων βινυλίου ήταν περιορισμένα...

Στο εσώφυλλο υπάρχει εκτενές σημείωμα του Κώστα Καλδάρα (γιου του συνθέτη) και της εταιρείας, καθώς και φωτογραφίες από τη ζωή και την καριέρα του αείμνηστου δημιουργού. Την επιμέλεια και την επιλογή των τραγουδιών έκανε ο Χάρης Τσακμακτσιάν.

Τα τραγούδια του δίσκου
1) Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι (Γ. Νταλάρας)
2) Ας παν στην ευχή τα παλιά (Στ. Καζαντζίδης)
3) Μια στεναχώρια (Κ. Βίρβου) Χ. Αλεξίου
4) Μην περιμένεις πια (Μ. Μενιδιάτης)
5) Μου σπάσανε το μπαγλαμά (Ευτ. Παπαγιαννοπούλου) Γρ. Μπιθικώτσης
6) Γιατί πονάς και βασανίζεσαι (Κ. Βίρβου) Γ. Νταλάρας
7) Φέρτε μια κούπα με κρασί (Χ. Βασιλειάδη) Π. Πάνου
8) Μάγκας βγήκε για σεργιάνι (Γρ. Μπιθικώτσης-Απ. Καλδάρας)
9) Εβίβα ρεμπέτες (Γ. Νταλάρας)
10) Θα βρω μουρμούρη μπαγλαμά (Ευτ. Παπαγιαννοπούλου) Π. Γαβαλάς-Ρία Κούρτη
11) Όσο αξίζεις εσύ (Μ. Αγγελόπουλος)
12) Ποιος θα με πληροφορήσει (Γ. Νταλάρας)
13) Ρίξτε στο γυαλί φαρμάκι (Ευτ. Παπαγιαννοπούλου) Μ. Αγγελόπουλος
14) Συ μου χάραξες πορεία (Γ. Λύδια)
15) Όνειρο απατηλό (Ευτ. Παπαγιαννοπούλου) Στ. Κόκοτας
16) Δεν ξέρω πόσο σ’ αγαπώ (Χρ. Αργυρόπουλου) Β. Μοσχολιού
17) Αχ ο μπαγλαμάς (Λ. Παπαδόπουλου) Γ. Νταλάρας
18) Στ' Αποστόλη το κουτούκι (Ευτ. Παπαγιαννοπούλου) Γρ. Μπιθικώτσης-Απ. Καλδάρας
19) Σ' ένα βράχο (Χ. Αλεξίου)
20) Γιε μου (Λ. Παπαδόπουλου) Στ. Κόκοτας
21) Γυάλινος κόσμος (Ευτ. Παπαγιαννοπούλου) Στ. Καζαντζίδης
22) Εν' αστέρι πέφτει-πέφτει (Γ. Σαμολαδά) Β. Μοσχολιού
23) Ένα τραγούδι απ' τ' Αλγέρι (Γ. Νταλάρας)
24) Πυρετός (Στ. Καζαντζίδης)
25) Η φαντασία (Ευτ. Παπαγιαννοπούλου) Γ. Νταλάρας
26) Αργά, είναι πια αργά (Στ. Διονυσίου)
27) Αν είναι η αγάπη έγκλημα (Στ. Καζαντζίδης)
28) Πετραδάκι-πετραδάκι (Ευτ. Παπαγιαννοπούλου) Μ. Μενιδιάτης
29) Μάγκας βγήκε για σεργιάνι (Μ. Βαμβακάρης-Β. Τσιτσάνης)
30) Όποια και να 'σαι (Γ. Σαμολαδά) Χ. Αλεξίου