Την Κυριακή 15 Ιουνίου συμπληρώνονται 14 χρόνια από τότε που ταξίδεψε για την "Αθανασία" ο Μάνος Χατζιδάκις. Η στήλη, τιμώντας τη μνήμη του μεγάλου μουσουργού, είναι αφιερωμένη σήμερα σε τρεις χαρακτηριστικές δουλειές του από τη δεκαετία του '70, οι οποίες άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους στην εγχώρια δισκογραφία. Είναι ένας ελάχιστος φόρος τιμής στον Μάνο Χατζιδάκι και την ανεκτίμητη προσφορά του στον ελληνικό πολιτισμό...

Πρόκειται για τον πρώτο δίσκο με καινούργια τραγούδια του σπουδαίου δημιουργού έπειτα από περίπου τέσσερα χρόνια σιωπής, ο οποίος κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 1970 με αυτό τον χαρακτηριστικό τίτλο. Ο Μάνος Χατζιδάκις τότε βρισκόταν στη Νέα Υόρκη, ωστόσο μελοποίησε τους στίχους που του έδωσε ο Νίκος Γκάτσος και η εταιρεία ανέθεσε την ενορχήστρωση και τη διεύθυνση της ορχήστρας στον Δήμο Μούτση, κάτι που έγινε και με τον Γιάννη Σπανό ένα χρόνο αργότερα στο άλμπουμ «Της γης το χρυσάφι».

Σύμφωνα με αφήγηση της Δήμητρας Γαλάνη που περιλαμβάνεται στο συνοδευτικό βιβλίο της κασετίνας με 10 CD «Εφ' όλης της ύλης» για τα τριάντα χρόνια της καριέρας της (1969-1999), ο συνθέτης έστελνε σε κασέτες τις οδηγίες για την ηχογράφηση των τραγουδιών και μάλιστα ανέφερε χαρακτηριστικά ότι η εισαγωγή στο «Η πίκρα σήμερα» πρέπει να μοιάζει με προσευχή μικρού παιδιού!

Το κύριο βάρος του δίσκου σηκώνει ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης που είχε συνεργαστεί και στο παρελθόν με τον Χατζιδάκι με λαμπρά αποτελέσματα («Είμαι αητός χωρίς φτερά», «Η κυρά», «Πάει ο καιρός» κ.α.), ενώ τέσσερα τραγούδια ερμηνεύει η Γαλάνη η οποία στην «επετειακή» έκδοση που αναφέραμε νωρίτερα αποκαλύπτει το «παρασκήνιο» της συμμετοχής της: Μέσω της κόρης του Μίνωα Αργυράκη, έστειλε γράμμα στον συνθέτη στην Αμερική εκφράζοντάς του τον θαυμασμό της για το έργο του. Στην απάντηση, εκείνος της επεσήμανε ότι την είχε ακούσει στο Λονδίνο και πως βασικός όρος που είχε θέσει για το δίσκο που ετοιμαζόταν, ήταν να πάρει μέρος κι αυτή!

Στην «Επιστροφή» υπάρχουν κατά βάση λαϊκά κομμάτια, αλλά και ορισμένα «χατζιδακικά». Είτε έτσι, είτε αλλιώς, γνώρισαν μεγάλη επιτυχία κι έμειναν κλασικά τα «Η πίκρα σήμερα», «Μίλησέ μου», Οι κολασμένοι» και «Χελιδόνι σε κλουβί», ενώ ακούστηκε αρκετά και το υπέροχο «Φιλντισένιο καραβάκι» η εισαγωγή του οποίου μοιάζει αρκετά με το «Γέλαγε η Μαρία» του Μίμη Πλέσσα. Επίσης, ξεχωρίζουν τα «Τι να γίνεται ο κυρ Φώτης» και «Ο τιμονιέρης» χωρίς να υστερούν τα υπόλοιπα.
Όσο για το «Δεσποινάκι», πρόκειται για ένα κομμάτι «επιθεωρησιακού» χαρακτήρα στο οποίο μαζί με τον Μπιθικώτση τραγουδά και η Αλίκη Βουγιουκλάκη, που σημάδεψε ανεξίτηλα με τη φωνή της ορισμένα εξαιρετικά κομμάτια του Χατζιδάκι γραμμένα για τον κινηματογράφο στα τέλη της δεκαετίας του '50 και στις αρχές εκείνης του '60 («Θάλασσα πλατιά», «Μέσα σ' αυτή τη βάρκα» κ.α.).

Την ίδια χρονιά (1970), το «Δεσποινάκι» κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών με τον Γιώργο Μαρίνο και την Κατιάνα Μπαλανίκα, ενώ ηχογραφήθηκαν με τον Σταμάτη Κόκοτα και τέσσερα από τα τραγούδια που ερμήνευσε ο Μπιθικώτσης. Πρόκειται για τα «Ο τιμονιέρης», «Φιλντισένιο καραβάκι», «Τι να γίνεται ο κυρ Φώτης» και «Δάμων και Φιντίας», τα οποία όμως δεν κυκλοφόρησαν τότε αλλά 30 χρόνια μετά (2000) στη σειρά «Τραγούδια από τις 45 στροφές» που εξέδωσε η "MINOS-EMI" για πολλούς τραγουδιστές.

Στο οπισθόφυλλο της «Επιστροφής» υπάρχει μια μεγάλη φωτογραφία του Χατζιδάκι, σημείωμα της εταιρείας για το νέο δίσκο στα ελληνικά και στα αγγλικά καθώς και φωτογραφία του Δήμου Μούτση με τους σολίστ του μπουζουκιού Λάκη Καρνέζη και Κώστα Παπαδόπουλο που συμμετέχουν στο άλμπουμ ως επικεφαλής της λαϊκής ορχήστρας.
Η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της "Columbia" με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Η πίκρα σήμερα (Δ. Γαλάνη)
2. Μίλησέ μου (Γρ. Μπιθικώτσης)
3. Τι να γίνεται ο κυρ Φώτης (Γρ. Μπιθικώτσης)
4. Οι κολασμένοι (Δ. Γαλάνη)
5. Ο τιμονιέρης (Γρ. Μπιθικώτσης)
6. Το Δεσποινάκι (Γρ. Μπιθικώτσης-Αλ. Βουγιουκλάκη)
7. Χελιδόνι σε κλουβί (Γρ. Μπιθικώτσης)
8. Φιλντισένιο καραβάκι (Γρ. Μπιθικώτσης)
9. Στης ζωής τη στράτα (Δ. Γαλάνη)
10. Σε πελαγίσιο μνήμα (Δ. Γαλάνη)
11. Δάμων και Φιντίας (Γρ. Μπιθικώτσης)

Από τους ωραιότερους δίσκους του αξέχαστου μουσουργού, πάνω σε στίχους του στενού συνεργάτη και φίλου του με ερμηνευτές τον Μανώλη Μητσιά και τη Δήμητρα Γαλάνη. Κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1971 και ήταν ο τελευταίος που ηχογραφήθηκε εν απουσία του συνθέτη, ο οποίος ακόμη βρισκόταν στην Αμερική. Έτσι, ανέθεσε την ενορχήστρωση και τη διεύθυνση ορχήστρας στον Γιάννη Σπανό, όπως είχε κάνει κι ένα χρόνο νωρίτερα με τον Δήμο Μούτση στην «Επιστροφή»!

Το ύφος των τραγουδιών είναι κατά βάση λαϊκό, με τους ρυθμούς του χασάπικου και του ζεϊμπέκικου να κυριαρχούν. Υπάρχουν όμως και «χατζιδακικές» μπαλάντες, που ακούστηκαν όσο και τα υπόλοιπα κομμάτια του άλμπουμ σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία. Ουσιαστικά, θα λέγαμε ότι πρόκειται για μια συνέχεια της «Επιστροφής», μια και τα τραγούδια των δύο δίσκων δε διαφέρουν σχεδόν καθόλου στο στυλ.

Ο Μητσιάς τραγουδά για πρώτη φορά «ολοκληρωμένο» Χατζιδάκι (είχε προηγηθεί ο «Μύθος» που κυκλοφόρησε σε δισκάκι 45 στροφών το 1970) και οι δυο τους θα συνεχίσουν τη συνεργασία τους στη δισκογραφία και στα επόμενα χρόνια, αν και όχι τόσο συχνά όσο ενδεχομένως θα ήθελαν και οι δυο. Όσο για τη Γαλάνη, ήδη είχε πάρει μέρος στην «Επιστροφή», τραγούδησε το «Μύθο» μαζί με τον Μητσιά και σόλο το «Κάθε τρελό παιδί» και ερμήνευσε κομμάτια του συνθέτη αρκετές φορές τόσο στο βινύλιο, όσο και σε ζωντανές της εμφανίσεις, πολλές από τις οποίες ήταν υπό την επιμέλεια του ίδιου (λ.χ. στο «Σείριο» το 1987).

Μου είναι πραγματικά δύσκολο να ξεχωρίσω κάποια από τα τραγούδια του δίσκου, καθώς όλα είναι μοναδικά και υπέροχα. Σε πρώτη φάση, ξεχώρισαν κι ακούστηκαν πολύ τα πασίγνωστα «Κυκλαδίτικο» («Στη Μύκονο, στη Σέριφο»), «Αγάπη μέσα στην καρδιά», «Η μικρή Ραλλού», «Χασάπικο σαράντα» («Ήλιε μου, ήλιε μου, βασιλιά μου») και «Απόψε φθινοπώριασε», ενώ αρκετά αργότερα «βγήκαν» και τα «Άσπρο περιστέρι» και «Το παραμύθι».

Να σημειωθεί ότι η μελωδία της «Πρωτομηνιάς» είχε ακουστεί για πρώτη φορά το 1965 με τον τίτλο «Πάει ο καιρός» πάλι με στίχους Γκάτσου κι ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, ωστόσο η δικτατορία το απαγόρευσε το 1967 για ευνόητους λόγους...

Ο πίνακας του εξωφύλλου είναι έργο του Αλέκου Φασιανού από τη συλλογή του Πάνου Γ. Δράκου.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Κυκλαδίτικο (Μ. Μητσιάς)
2. Το παραμύθι (Μ. Μητσιάς - Δ. Γαλάνη)
3. Αγάπη μέσα στην καρδιά (Δ. Γαλάνη)
4. Μπόρα είναι θα περάσει (Μ. Μητσιάς)
5. Άσπρο περιστέρι (Δ. Γαλάνη)
6. Η μικρή Ραλλού (Μ. Μητσιάς)
7. Χασάπικο σαράντα (Δ. Γαλάνη)
8. Απόψε φθινοπώριασε (Μ. Μητσιάς)
9. Στου ουρανού την άκρη (Μ. Μητσιάς)
10. Στου ήλιου το αλώνι (Δ. Γαλάνη)
11. Πρωτομηνιά (Μ. Μητσιάς)
12. Αγαπώ μια καρδερίνα (Μ. Μητσιάς)

Δίσκος που αρχικά προοριζόταν αποκλειστικά για τη φωνή του Μανόλη Μητσιά, ωστόσο ο Μάνος Χατζιδάκις επέμενε να συμμετάσχει και η Δήμητρα Γαλάνη και μάλιστα να τραγουδήσει πάνω στους «τόνους» του Μητσιά, μια και οι ορχήστρες ήδη είχαν γραφτεί. Κυκλοφόρησε την άνοιξη του 1976 και θεωρείται πλέον κλασικός κι από τους σπουδαιότερους στην ελληνική μουσική ιστορία. Περιλαμβάνει εξαιρετικά κομμάτια με λιτή ορχήστρα και δυο από τις φωνές που κόσμησαν και κοσμούν με την παρουσία τους τον πολιτισμό μας.

Ο μεγάλος μουσικός εμπιστεύεται το έργο του σε δύο τραγουδιστές που στο πρόσφατο παρελθόν είχαν συνδέσει το όνομά τους με την έναρξη της δεύτερης φάσης της πορείας του στο χώρο της μουσικής, περισσότερο η Γαλάνη και λιγότερο ο Μητσιάς. Οι ίδιοι είχαν ερμηνεύσει τα τραγούδια από τον κύκλο «Της γης το χρυσάφι», απόντος όμως του Χατζιδάκι που βρισκόταν στην Αμερική και είχε επιφορτίσει τον Γιάννη Σπανό με την ενορχήστρωση και τη διεύθυνση ορχήστρας.
Αυτή τη φορά, ο δίσκος γίνεται με τον αξέχαστο Μάνο παρόντα σε όλες τις φάσεις της δημιουργίας του. Οι στίχοι του στενού του φίλου και συνεργάτη Νίκου Γκάτσου είναι απολύτως «δεμένοι» με το κλίμα του έργου και ουσιαστικά αποτελούν μιαν ενότητα. Αρκετά από τα τραγούδια συνεχίζουν ν' ακούγονται ακόμη και σήμερα και να πρωταγωνιστούν στο ρεπερτόριο των δύο τραγουδιστών, όπως τα «Ο Γιάννης ο φονιάς», «Το μεθυσμένο καράβι», «Αθανασία» και το υπέροχο «Τσάμικο», το οποίο έχει την εξής εκπληκτική ιστορία:

Ο Γκάτσος έδωσε το ποίημα στον Χατζιδάκι ακριβώς με αυτό τον τίτλο, οπότε ο συνθέτης έπρεπε να το γράψει στον ανάλογο σκοπό. Δε θυμόταν όμως πώς είναι το τσάμικο και λίγο πριν την ηχογράφηση, κάλεσε στο στούντιο τον Θανάση Πολυκανδριώτη και του ζήτησε να παίξει με το μπουζούκι του ορισμένα τσάμικα για να μπει στο κλίμα! Το έγραψε σχεδόν αμέσως και βεβαίως έχει περάσει στο πάνθεον της ιστορίας της ελληνικής μουσικής ως ένα από τα αριστουργήματά της!

Το αξιοσημείωτο είναι ότι ο δίσκος ξεκινά με ορχηστρικό κομμάτι, κάτι που δε συνέβαινε σχεδόν ποτέ αφού συνήθως αυτά έμπαιναν στο τέλος της πλευράς. Εδώ όμως δε μιλάμε για ένα οποιοδήποτε «οργανικό» κομμάτι, αλλά για την υπέροχη «Μπαλάντα του Ουρί» που το 1983 με στίχους του Γκάτσου και τίτλο «Αχ ουρανέ» το τραγούδησε η Γαλάνη στο δίσκο της «Ατέλειωτος δρόμος» που θα παρουσιάσουμε σύντομα.

Την παραγωγή έκανε ο Γιώργος Μακράκης, η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της "Columbia" με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο και ο θαυμάσιος πίνακας του εξωφύλλου ανήκει στον Γιώργο Σταθόπουλο.

Τα τραγούδια του δίσκου
1. Η μπαλάντα του Ουρί (ορχηστρικό)
2. Ο Γιάννης ο φονιάς (Μ. Μητσιάς)
3. Κοίτα με στα μάτια (Δ. Γαλάνη)
4. Ο Παντελής (Μ.Μητσιάς - Δ. Γαλάνη)
5. Το μεθυσμένο καράβι (Μ. Μητσιάς)
6. Αθανασία (Δ. Γαλάνη)
7. Οι μέρες είναι πονηρές (Μ. Μητσιάς)
8. Τσάμικος (Μ. Μητσιάς)
9. Παράξενη Πρωτομαγιά (Μ. Μητσιάς - Δ. Γαλάνη)
10. Ένα σπίρτο στο τραπέζι (Μ. Μητσιάς - Δ. Γαλάνη)
11. Μια φορά κι ένα καιρό (Δ. Γαλάνη)
12. Μελαγχολικό εμβατήριο (Μ. Μητσιάς - Δ. Γαλάνη)